واجب است. برخى تيمّم را واجب ندانسته و گفته‌اند: مكلّف بين تيمّم و گرفتن وضو با يكى از دو آب و خواندن نماز، سپس تطهير مواضع وضو با آب ديگر و گرفتن وضو و خواندن نمازى ديگر مخيّر است.(3)

اگر يكى از دو آب مشتبه بريزد، وجوب اجتناب از ديگرى به قوّت خود باقى است.(4)به قول مشهور، تماس چيزى مانند لباس يا بدن با يكى از دو آب مشتبه در صورتى كه حالت قبلى آب، نجاست نبوده، موجب نجس شدن آن نمى‌شود، بلكه محكوم به طهارت است.(5)

در شبهه غير محصور، در هيچ يك از موارد ياد شده اجتناب از همه اطراف واجب نيست؛ ليكن در اينكه استفاده از همه اطراف شبهه جايز است يا اجتناب از آن اندازه كه به اجمال معلوم است ـ مانند يك ظرف در مثال مزبور ـ واجب است، اختلاف مى‌باشد.(6)

2. اباحه و حرمت:اجتناب از آب مشتبه به لحاظ اباحه ـ مانند آب مباحى كه با آب غصبى اشتباه شده ـ واجب است؛ ليكن چيز نجس اگر با آن شسته شود، پاك مى‌گردد و وضو و غسل با آن از روى غفلت يا جهل، بنابر مشهور صحيح است.(7)در صورت انحصار آب در آن دو، تيمّم واجب است.(8)مصرف يكى از آبهاى مشتبه ضمان آور نيست، مگر آنكه معلوم شود آن آب غصبى بوده است.(9)

3. كرّ و قليل بودن:اگر يكى از دو آب موجود ـ كه كرّ بودن يكى و قليل بودن ديگرى به اجمال معلوم است ـ به طور نا مشخص با نجاست ملاقات كند، در صورتى كه هيچ يك قبلاً قليل نبوده است، حكم به نجاست هيچ كدام نمى‌شود و اگر يكى به طور مشخص با نجاست ملاقات كند، در اينكه آن آب محكوم به نجاست است، مگر آنكه حالت قبلى آن كُرّ باشد و يا حتّى در صورت كُرّ نبودن حالت قبلى، محكوم به نجاست نيست، اختلاف است.(10)

4. اطلاق و اضافه:اگر آب مضاف با آب مطلق مشتبه گردد در شبهه محصور، شخص بايد وضو يا غسل را آن اندازه تكرار كند كه يقين نمايد با آب مطلق

• (10)38 ؛ التنقيح (الطهارة) 1/ 242 ـ 245
• (3)التنقيح (الطهارة) 1/ 425 ـ 430
• (4)جواهر الكلام 1/ 300
• (5)302 ؛ العروة الوثقى 1/ 52 ؛ مستمسك العروة 1/ 253
• (6)الفقه 3/ 169 ـ 171
• (7)مصباح المنهاج 1/ 447 ـ 449
• (8)العروة الوثقى 1/ 50
• (9)54