كتاب روشنى‌بخش.

(اَلْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ اَلْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي اَلْحَجِّ‌).[1] جدال و ستيزه‌جويى حرام در حال احرام اصطلاحاً قسم خوردن به كلمۀ «لاوَاللّه» يا بَلى وَاللّه مى‌باشد و هر نوع مشاجره و منازعه و مخامصه و ستيزه‌جويى در حال احرام اگرچه حرام نباشد، مكروه است.

بنابراين جدل ناپسند و غير مشروع آن است كه جدل كننده بخواهد حقى را ابطال كند يا آنكه باطلى را حق جلوه دهد و يا با سخنان خود طرف بحث را تحقير و محكوم سازد و او را شرمنده نمايد كه اين نوع جدل‌ها نوعاً مايه دشمنى و خصومت مى‌شود و روابط برادرى و انسانى را به هم مى‌زند و در اسلام از آن نهى شده و در روايات از آن به عنوان مِراء ياد شده است.

مجمع البحرين: «فَما كانَ لَتِبيِينِ الْحقِّ مِنَ الْفَرائِضِ فَهُوَ اَحْسَنَ وَما كانَ لِغَيْرِ ذلِكَ فَقَبيٖحٌ‌»[2]. آن قسم از جدل كه براى روشن كردن حق باشد كه عبارت است از واجبات دينى، بهترين جدل است و آن جدلى كه هدفش صرفاً غلبه و پيروزى بر طرف مقابل است حسن و خوب مى‌باشد اما جدلى كه براى ابطال حق يا احقاق باطل و يا همراه با مِراء و ستيزه جويى و منازعه و مخاصمه ناحق و كشمكش باشد، قبيح است.

غرور آفت مناظره

ملاّ مهدى نراقى در ضمن بيان طايفه‌هاى اهل غرور در مورد بعضى از علماى مغرور مى‌فرمايد:

«وَمِنْهُم من اقْتَصر من الْعِلْم على علمِ الْكَلام وَالمُجادلة وَ مَعْرِفَة آداب

[1]- سورۀ بقره، آيۀ 197.

[2]- مجمع البحرين/ مادّه جدل/ فخر الدين طريحى.