بخش سوّم مبادى و مقدمات جدل

ابزار و امور لازم براى جدل

تحصيل ملكه جدل كه مبتنى بر مسلمات و مشهورات است و امكان اينكه مجادل بتواند هنگام نياز از آن نفع ببرد بطورى كه بر خصم خود احتجاج كند و يا احتراز نمايد از مغلوب واقع شدن، كار آسانى نيست و احتياج به تمرين طولانى دارد و كسى كه مى‌خواهد به مجادله بپردازد ابزار و وسائلى لازم دارد كه مرحوم مظفّر 4 قسم از آن را نقل مى‌كند:

[1] - شخص مجادِل بايد در اقسام مختلف قضاياى مشهوره و مسلّمه در نظر عام و خاص مردم از هر باب و ماده‌اى آمادگى داشته باشد و آنها در حافظه‌اش موجود باشد كه هنگام احتياج بتواند از آنها استفاده كند و از اينكه بگويد آمادگى ندارم يا بعداً جواب مى‌دهم فرصت از دست مى‌رود و محكوم عقيده مخالف قرار مى‌گيرد.

2 - توانايى لازم براى تشخيص معانى الفاظ مشتركه، منقوله (مثل لفظ صلاة كه از معنى دعا به نماز اصطلاحى نقل داده شده است)، مشكِّكه (يعنى داراى مراتب مثل وجود)، مترادفه (مثل دو لفظ داراى يك معنى مانند انسان و بشر) و اطلاع به حالات الفاظ مثلاً بداند «وجود» لفظى است مشترك معنوى كه داراى مراتبى است كه به آن مشكّك مى‌گويند و يا مثلاً لفظ قوه به معنى نيرو و قابليت و آمادگى مى‌باشد و از الفاظ مشترك است.

3 - توانايى تشخيص بين متشابهات مثلاً آيا شباهت فلان چيز به فلان چيز به جنس است يا لَون (رنگ) و يا فصل و غيره.

4 - قدرت تشخيص اينكه بين دو چيز نسبت و مشابهت وجود دارد يا خير، مثل اينكه مى‌گوييم نسبت نقطه به خط مثل نسبت خط به سطح است و نسبت چشم به نفس مانند نسبت گوش به نفس است.1

[1]- منطق مظفر، ص 384.