سپس
آرای تفسیری خویش را بیان میکرد.
تعبیر «قال مفسرنا الجلال» و «قال الجلال» که در جایجای
تفسیر المنار به چشم میخورد، نشانگر همین امر است.[1]
سلسله درسهای
تفسیری عبده از نیمه محرم ۱۳۱۷ ق شروع
شد و تا نیمه محرم ۱۳۲۳ ق ادامه یافت. در
این مدت، عبده توانست از ابتدای قرآن تا
آیه ۱۲۶ سوره نسا را تفسیر کند که با وفات عبده
تفسیر او ناتمام ماند.[2]
در طول
این درسها رشید رضا گفتههای
تفسیری عبده را یادداشت و سپس به استاد عرضه و ملاحظات
احتمالی وی را میگرفت و آن نکات را به کمک اندوختههای
ذهنی که از درس استاد فراگرفته بود، به رشته تحریر درمیآورد.[3]
رشید رضا به هنگام نگارش تفسیر، برداشتهای شخصی خود از آیه
یا آرای تفسیری دیگران را با عنوان «اقول»، «اقول
الان» و «ازید الان» بیان میکرد. آرای
تفسیری عبده نیز معمولاً با عنوان «قال الاستاذ» ذکر میشد.
پس از وفات عبده رشید رضا کار تفسیر را تا
آیه ۵۲ سوره یوسف ادامه داد و با وفات وی این
اثر ناتمام ماند. المنار اکنون در ۱۲ جلد به همان صورت ناتمام چاپشده
است.
عبده برای
توده مردم معنی آیات را توضیح میداد و در تفسیر تنها بر فکر خود تکیه
میکرد. از روی قرآن میخواند و آنچه خدا به قلب او افاضه میکرد را میگفت. عبده
اهتمام
[3] - متأسفانه
سخنان عبده بدون زیاده و نقصان منتشرنشده و رشید رضا اندیشههای
تفسیری استادش را با آراء و افکار خود ممزوج کرده است ازاینرو
جز آنچه رشید رضا بهصراحت از عبده نقل کرده است در بقیه موارد نمیتوان
همه مطالب تفسیر المنار را به عبده نسبت داد. جعفر
سبحانی، المناهج التفسیریه فی علوم القرآن، مؤسسه الامام
الصادق 7، بیتا، ص ۱۰۵.