از دانشمندان كرده بدون هيچ گونه بينشى در اطراف حقّ و پيرامون حقيقت با نخستين شبهه‌اى كه روبرو مى‌شود، آتش شك و ترديد در دل او زبانه مى‌كشد، بدان كه نه اين شايسته است و نه آن، يا كسى را مى‌يابم كه غرق در خوشگذرانى است و به سادگى از خواسته‌هاى نفس پيروى مى‌كند، و يا كسى كه شيفته جمع آورى و اندوختن مال و ثروت است، و اينان هم، در هيچ موردى از نگهبانان دين نمى‌باشند، نزديكترين چيزى كه بدانها شباهت دارد، چهارپاى علفخوار است! در چنين روزگارى دانش با مرگ دانشمندان، نابود مى‌شود! بار خدايا آرى! زمين از كسى كه دين خدا را با برهان و حجت نگه دارد خالى نيست: آشكار و مشهور و يا بيمناك و پنهان تا حجتها و دلايل روشن الهى از بين نرود، آنان چند تن‌اند و در كجايند.

به خدا قسم از نظر شمار اندكند امّا از جهت مقام و مرتبه در نزد خدا بسيار با عظمتند. به وسيله آنها خداوند حجتها و دلايل خود را حفظ مى‌كند تا آنها را به امثال خود به امانت بسپارند و در دلهاى نظايرشان بكارند. علم و دانش با بصيرت، يكباره رو به ايشان آورده و آنان با آسودگى و يقين آن را به كار بسته‌اند و آنچه را كه ناز و نعمت پرورده‌ها دشوار ديده‌اند، سهل انگاشته‌اند و به آنچه نادانان از آن مى‌گريزند ايشان دل بسته‌اند، و با بدنهايى در دنيا زندگى مى‌كنند كه ارواحشان به جايگاه والايى آويخته است.

آنان در روى زمين جانشينان خدا و دعوت كنندگان به راه دين اويند. آه آه! چه مشتاقم كه آنها را ببينم». آن گاه فرمود: «يا كميل اگر مى‌خواهى برگردى برگرد».

[شرح‌]

(77476- 77462) در اين بخش از سخنان امام (ع) نكته‌هايى است:

نكته اول- امام (ع) زمينه‌سازى كرده و براى درك مطلب كميل را به اين عبارت خود: انّ هذه القلون ... لك توجه داده است.

(77505- 77477) نكته دوم- مردم را به سه دسته تقسيم كرده است و جهت تقسيم آن است كه مردم يا عالمند و يا عالم نيستند. دسته دوم يا دانشجويند و يا در پى دانش‌