حضرت و همچنين عمار در صفين بروشنى آن را بيان كردند، زيرا خود آن بزرگوار مى‌فرمود: به خدا قسم آنان مسلمان نبودند بلكه اظهار اسلام كردند، ولى در باطن كفر را مخفى داشتند همين كه يارانى پيدا كردند كفر خود را اظهار نمودند. واو در و الظاهر، واو حاليه است عبارت: لا نستزيدهم يعنى ما از آنها ايمان بيشترى نمى‌خواستيم، زيرا آنها به ظاهر ايمان كامل داشتند. در شرح داستان، امام (ع) يگانگى را كه در امور نامبرده ما بين آنها وجود داشت، كه با وجود آنها اختلاف روا نبود بيان كرده است تا حجت تمام شود. امام (ع) مسأله مورد اختلاف يعنى شبهه خون عثمان و پاسخ از آن را به طور اجمال، از آن يگانگى استثنا كرده است آن گاه راه و روش صحيحتر در نظام اسلامى و در امان بودن مسلمين، و خيرخواهى و همفكرى با آنها و خوددارى ايشان از پذيرفتن پيشنهاد وى تا رسيدن به نتيجه مذكور را نقل كرده است. حرف باء در جمله:

باطفاء النّائرة متعلّق به جمله نداوى ما لا يدرك است يعنى: آنچه را كه پس از رويداد جنگ قابل جبران نيست، و كشتار و نابودى مسلمانان كه امكان تلافى ندارد.

(70374- 70326)

عبارت: و قالوا: بل نداويه بالمكابرة،

نقل قول آنهاست به صورت زبان حال، وقتى كه آنها را به سر و سامان دادن امر دين، از طريق بازگشت از راهى كه مى‌رفتند دعوت كرد، ولى آنان نپذيرفتند و بر جنگ و ستيز پافشارى كردند.

لغت جنحت را از باب مجاز و اطلاق اسم مضاف يعنى جويندگان حرب بر مضاف اليه يعنى جنگ به كار برده است. و لفظ نيران (آتش) را استعاره براى عمليات جنگى آورده است، از آن رو كه آتش و عمليات جنگى هر دو باعث اذيّت و نابودى هستند، و كلمه: و قد (برافروختن)، و هم چنين كلمات حمس (استوارى)، تضريس (دندان انداختن و گاز گرفتن)، و وضع المخالب (چنگ انداختن) را از باب ترشيح به كار برده است.

آن گاه جريان بازگشت آنها به نظر امام (ع) را كه قبلا به آنان پيشنهاد كرده‌