ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ‌ [1] يعنى معاويه، از هر طرف همچون شيطان به سراغ او مى‌آيد، و جهات را به چهار سو اختصاص داده است، زيرا معمولا از آن چهار جهت رفت و آمد مى‌شود.

بعضى از مفسّرين گفته‌اند: شيطان از روبرو كه مى‌آيد مردم را اميدوار به عفو و بخشش مى‌كند و به نافرمانى و معصيت وامى‌دارد، و از پشت سر، آنها را به ياد بازماندگان مى‌اندازد و جمع‌آورى مال و ثروت و به جا گذاشتن آن براى بازماندگان را جلوه مى‌دهد، و از طرف راست آنها كه مى‌آيد، رياست و تعريف ديگران از آنها را جلوه‌گر مى‌سازد و از طرف چپ كه مى‌آيد علاقه به بيهوده كارى و لذتها را در آنها ايجاد مى‌كند.

از شقيق نقل شده است: هيچ بامدادى نشد مگر اين كه شيطان چهار دام براى من مى‌گسترد و در پيش رويم كمين مى‌كرد و مى‌گفت نترس كه خداوند بخشاينده و آمرزنده است، و من اين عبارت را مى‌خواندم: وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَ‌ [2] و از پشت سر كمين مى‌كرد و مرا از تباهى بازماندگانم مى‌ترساند و من اين آيه را مى‌خواندم: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها [3] و يا از طرف راستم كه از راه تعريف و ثناگويى ديگران از من وارد مى‌شد كه من اين جمله را مى‌خواندم‌ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ^ [4] و يا از جانب چپم كه از طريق خواسته‌ها و شهواتم وارد مى‌شد، و من اين عبارت را مى‌خواندم: وَ حِيلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ما يَشْتَهُونَ‌ [5].

[2] سوره طه (20) آيه (82) يعنى: البته بر آن كس كه توبه كند و به خدا ايمان آورد و نيكوكار گردد و به راه هدايت رود مغفرت و آمرزش من بسيار است.

[3] سوره هود (11) آيه (6) يعنى: هيچ جنبنده‌اى روى زمين نيست مگر اين كه روزيش با خداست.

[4] سوره اعراف (7) آيه (128) يعنى: سرانجام به سود پرهيزكاران است.

[5] سوره سبأ (34) آيه (54) يعنى: و (امروز) ميان آنها و آرزوهايشان فاصله افكنده‌اند.