آفريدگان را به وجود آورده است اينها اسلام نياورده‌اند بلكه اظهار اسلام كردند، و كفر را پنهان داشتند و هنگامى كه ياورانى پيدا كردند آن را آشكار كردند.»

[شرح‌]

(57121- 57111)

لا تشتدّن عليكم ... حملة،

در معناى اين جملات احتمالاتى است:

1- هر گاه براى فريب دشمن و فرصت دست يافتن بر او، مصلحت را در فرار كردن ديديد، نگران نباشيد، فرار كنيد. چون در ميان عرب فرار در جنگ مايه ننگ و بدگويى است پس باكى از آن نيست و بايد آسان تلقّى شود.

2- احتمال ديگر آن است كه اگر چنين اتفاق افتاد كه فرار كرديد و پس از آن حمله كرديد شرمسارى و ناراحتى براى شما پيش نيايد زيرا همين حمله پس از فرار، گناه آن را بر طرف مى‌كند، بنا بر اين در عبارت، امر به حمله شده پس از آن كه فرار حاصل شده باشد و به همين معناست، عبارت و لا جوله بعدها حملة.

3- احتمال ديگر آن است كه اگر دشمن پس از فرار برگشت و به شما حمله كرد نهراسيد زيرا حمله دشمن پس از فرار از دلهاى ناپاك و نيتهاى ناصالح سرچشمه مى‌گيرد، بنا بر فرض سوم مقدم داشتن فرار به منظور تحقير و كوچك شمردن، حمله پس از آن است و در واقع فرار دشمن را مهم شمرده است و همين احتمال در: و لاجوله بعدها حملة مى‌باشد. در جمله‌هاى بعد به ياران خود دستورهايى مى‌دهد از اين قرار:

(57125- 57122) 1- حقوق شمشيرها را ادا كنند، اين مطلب كنايه از امر به اين است كه آنچه سزاوار انجام دادن است بجا آورند و فعل عطا استعاره از كارهايى است كه به وسيله شمشيرها در اين راه انجام مى‌شود.

(57129- 57126) 2- قتلگاههاى خود را، وطن پهلوهايشان قرار دهند، جاهايى را كه پس از كشتن در آن مى‌افتند و پهلوهايشان در آن قرار مى‌گيرد براى خود وطن بگيرند، كنايه از آن كه بر كشته شدن در راه خدا تصميم قطعى بگيريد و براى وقوع در