مى‌دانم كه شما بر آن آگاهى نداريد، ولى با فرض اين كه خداوند آدم را از ماده نورى مناسب با اصل خلقت ملائكه مى‌آفريد بر سرّ آفرينش وى آگاهى داشتند و بر خداوند اشكال نمى‌گرفتند و تسليم آنان در مقابل فرمان حق تعالى براى سجده در برابر آدم آسانتر بود. پس از بيان اين مطلب امام مى‌فرمايد: اما خداوند سبحان بندگان خود را به امورى مورد آزمايش قرار مى‌دهد كه راز آن را نمى‌دانند، و با اين سخن مى‌فهماند كه حق تعالى نخواست آدم را از نور بيافريند و اراده‌اش آن بود كه فرشتگان خود را به سجده بر آدم بيازمايد، با آن كه هيچ توجّه به اصل و غرض از اين تكليف نداشتند. مقصود از اين قياس استثنايى توجه به اين است كه خداوند آفرينش آدم را از نور اراده نكرده است، و اين معنا از اين نتيجه به دست مى‌آيد كه اگر خدا خلقت آدم را از نور اراده مى‌كرد، همه در مقابلش خضوع مى‌كردند و آزمايش بر فرشتگان آسان مى‌شد، امّا اين امر، تحقّق نيافت، پس اراده خدا بر آفرينش آدم از نور تعلق نگرفت.

نصب اين چند واژه: تمييزا، نفيا و ابعادا بنا بر مفعول له است يعنى خدا فرشتگان را آزمايش كرد تا مطيع را از عاصى مشخص سازد و خصيصه زشت كبر و خودخواهى را از آنان دور كند. توفيق از خداوند است.

فصل دوم خطبه قاصعه‌

فَاعْتَبِرُوا بِمَا كَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ؟ بِإِبْلِيسَ؟- إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِيلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِيدَ- وَ كَانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّةَ آلَافِ سَنَةٍ- لَا يُدْرَى أَ مِنْ سِنِي الدُّنْيَا أَمْ مِنْ سِنِي الْآخِرَةِ- عَنْ كِبْرِ سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ- فَمَنْ ذَا بَعْدَ؟ إِبْلِيسَ؟ يَسْلَمُ عَلَى اللَّهِ بِمِثْلِ مَعْصِيَتِهِ- كَلَّا مَا كَانَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِيُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً- بِأَمْرٍ أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَكاً- إِنَّ حُكْمَهُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَاحِدٌ- وَ مَا بَيْنَ اللَّهِ وَ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَةٌ- فِي إِبَاحَةِ حِمًى حَرَّمَهُ عَلَى الْعَالَمِينَ فَاحْذَرُوا عِبَادَ اللَّهِ عَدُوَّ اللَّهِ أَنْ يُعْدِيَكُمْ بِدَائِهِ- وَ أَنْ يَسْتَفِزَّكُمْ بِنِدَائِهِ وَ أَنْ يُجْلِبَ عَلَيْكُمْ بِخَيْلِهِ‌