(52237- 52190)

فكانّهم ... سبات،

هر گاه كسى بخواهد وصف مخصوص از دنيا رفته‌ها را بيان كند، آنها را به كسانى تشبيه مى‌كند كه از شدت خواب بيهوش افتاده باشند و وجه مشابهت آن، نبودن حركت و شنوايى و نداشتن نيروى سخنگويى و دارا بودن وضعى است كه از او مشاهده مى‌شود، و در قسمت بعد اختلاف برخى احوال آنها را با زنده‌ها چنين بيان داشته است كه در دنيا بطور معمول همسايگان با هم مأنوسند و دوستان به ديدار يكديگر مى‌روند، و تنها كسى است كه در ميان جمعيت نيست امّا در عالم مردگان، اين امر به طريق ديگرى است:

آنان همسايگانند، با آن كه تنها و از هم دورند.

مقصود از همسايگى مردگان نزديك بودن قبرهاى آنان و مراد از دوستى و محبت آنان، آن دوستى و مودّتى است كه در دنيا با همديگر داشته‌اند، و منظور از دور بودن آنها از همديگر، به ديدار يكديگر نرفتن مى‌باشد، و همچنين دوستى آنان بر اساس محبتى است كه در دنيا به يكديگر داشته‌اند، و اين كه حضرت مى‌فرمايد: مردگان، براى شب خود صبحى و براى روز خود شبى نمى‌شناسند از آن روست كه پيدايش شب و روز بر اثر حركات جّوى است كه در دنيا واقع مى‌شود، و چون در آخرت چنين امورى وجود ندارد، پس شب و روزى هم به اين شكل نيست، و از كلمه: جديدين شب و روز اراده شده است، زيرا پيوسته در حال تجديد و نو شدن مى‌باشند، شب مى‌رود و روز مى‌آيد و بر عكس.

امام (ع) لفظ: ظعن را كه به معناى كوچ كردن و بار كردن است، براى انتقال به جهان آخرت استعاره آورده است.

نكته بلاغى: حضرت در متن خطبه فرمود: شب يا روزى كه شخص در آن مى‌ميرد پيوسته بر او دوام دارد و سرمدى است، اما شارح مى‌گويد اسناد سرمدى به آن، اسناد حقيقى نيست، زيرا در عالم برزخ عين همان شب يا روز