(47160- 47152)

فرموده است: إلى كلّ قلب شفيع.

يعنى: از ويژگيهاى منافق اين است كه در هر دلى به گونه‌اى راهى خاصّ او پيدا كند، و براى نفوذ در وى وسيله‌اى جداگانه فراهم سازد، تا خود را دوست همگان حتّى دشمنان قلمداد كند، و بدين طريق بتواند فتنه به راه اندازد و شور و شرّ به پا سازد، و در واقع او دوست همگان نيست بلكه دشمن همگى است، همچنين جمله لكلّ شجو دموع كنايه از اين است كه براى دست يافتن به مقاصد و اغراض خود در برابر گريه و اندوه ديگران، به دروغ اظهار غمگينى مى‌كنند و اشك مى‌ريزند در حالى كه آنان دشمن غمديدگانند.

(47165- 47161)

فرموده است: يتقارضون الثّناء و يتراقبون الجزاء.

يعنى: هر يك از آنها همكار خود را مى‌ستايد تا او نيز به ستايش وى اقدام كند و در برابر كار خود از او انتظار پاداش دارد.

(47168- 47166)

فرموده است: إن سألوا ألحفوا.

يعنى: اگر از كسى درخواستى داشته باشند براى اين كه او درخواست آنها را انجام دهد اصرار مى‌ورزند و پافشارى مى‌كنند، و اين از صفات زشت به شمار آمده چنان كه حقّ تعالى فرموده است: «لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي» [1].

(47201- 47169)

فرموده است: و إن عذلوا كشفوا.

يعنى اگر كسى را سرزنش كنند عيبهاى او را آشكار و از اين طريق او را شرمنده و سرافكنده مى‌سازند و بسا اين كه عيبهاى او را در حضور كسى به او مى‌گويند كه دوست نمى‌دارد وى در جريان آنها قرار گيرد، و اينها از آن ناصحان خير انديش نيستند كه در هنگام عتاب و بازخواست پرده از گناه انسان بر ندارند و به كنايه‌اى لطيف و سر بسته اكتفا كنند، و إن حكموا أسرفوا يعنى اگر يكى از آنها حكمرانى و فرمانروايى يابد در بيدادگرى و شكمخوارگى زياده روى مى‌كند، و در