باز مى‌ستاند و مردمانى را در جاى مردمان ديگر مى‌نشاند، به خدا سوگند آنها پس از برترى و قدرتمندى مانند دنبه كه بر روى آتش آب مى‌شود گداخته و نابود خواهند شد.

اى مردم! اگر در يارى حقّ از كمك به يكديگر دست باز نمى‌داشتيد، و در پست كردن و زبون ساختن باطل سستى نمى‌كرديد، كسى كه همپايه شما نيست بر شما طمع نمى‌كرد، و آن كه در برابر شما قوّت يافته بر شما توان و نيرو نمى‌يافت، ليكن شما مانند قوم بنى اسرائيل سرگردان شديد، و به جان خودم سوگند پس از من سرگردانى شما چند برابر خواهد شد، زيرا شما حقّ را رها و به پشت سر انداختيد، و از كسى كه نزديكتر است بريديد و به دورترين پيوستيد!! و بدانيد اگر از رهنماى خود پيروى مى‌كرديد شما را به راه پيامبر خدا (ص) مى‌برد، و از رنج بيراهه روى آسوده مى‌گشتيد و اين بار گران دشواريها را از دوش خود به دور مى‌انداختيد.»

[شرح‌]

(35360- 35354) در اين بخش از خطبه روى سخن امير مؤمنان (ع) با اصحاب و يارانش مى‌باشد، مراد از اصل در عبارت و تشتّتوا عن أصلهم خود آن حضرت عليه السّلام است، و جدايى آنها پس از انس و الفت، كناره‌گيرى آنها از جمعيّت آن بزرگوار و پيوستن آنها به خوارج و جز آنهاست.

(35367- 35361)

فرموده است: فمنهم آخذ بغصن.

يعنى برخى از اين يارانش به كسى كه پس از او از خاندان پيامبر گرامى (ص) جانشين او خواهد شد تمسّك خواهند جست و به راه او خواهند رفت مانند شيعيان، و اين كه برخى ديگر به راه ديگر خواهند رفت گفته نشده و در تقدير است به سبب اين است كه با بيان حال دسته نخست، به ذكر احوال دسته دوم نيازى نبوده است.

(35417- 35368)

فرموده است: على أنّ اللّه سيجمعهم.

يعنى كسانى كه بر اعتقاد خود نسبت به ما پايدار بوده، و در بدترين‌