سبب آوردن لفظ «اقبال» براى رو آوردن، به طور مجاز براى دنيا مناسب است.

آن گاه امام (ع) آخرت را كه در حال رو آوردن است به دليل شرافتش بر دنيا، مانند موجود بلند مرتبه‌ايى نسبت به موجود پستى دانسته است و به همين مناسبت لفظ «اشراف» را براى آن به كار برده و به خاطر مغبوط بودن كارهاى آخرت آن را تشبيه به شخص آگاهى كرده است كه از بالا به پايين مى‌نگرد و لفظ «اطلاع» را براى آن استعاره آورده است.

ممكن است منظور از اشراف و اطّلاع داشتن آخرت، اشراف و اطلاع داشتن خداوند باشد، و به خاطر جلال و عظمت خداوند به طور كنايه، به آخرت تعبير شده است؛ چنان كه از شخص فاضل و دانشمند به پيشگاه و محضر تعبير مى‌شود. در اين صورت صفت آگاهى و اطّلاع قرينه براى اين معناست.

(6542- 6530)

مطلب سومى كه از اين خطبه فهميده مى‌شود

اين است كه امام (ع) با ذكر كلماتى نظير «سباق» «جنّت» و «نار» لزوم آمادگى انسان را مورد توجه قرار داده و اين مطلب از عبارت: و إنّ اليوم المضمار تا و الغاية النّار، معلوم مى‌شود.

كلمه «يوم» در اين جا كنايه از باقيمانده عمر انسان و خبر آن «مضمار» است. و اعراب اين كلمات به اين گونه است كه دو كلمه «مضمار» و «سباق» هم به رفع و هم به نصب خوانده شده است، رفعشان به اين دليل است كه خبر «انّ» مى‌باشند و در اين صورت، «يوم» اسم «انّ» است. شارح در توجيه معنوى مضمار چنين مى‌فرمايد: به دليل مشابهتى كه ميان باقى مانده عمر و مدّت آمادگى براى مسابقه وجود دارد آن را «مضمار» گفته‌اند زيرا انسان در مدّت باقيمانده عمر، با انجام كارهاى نيك، رياضت مى‌كشد و با كسب كردن تقوا آمادگى براى رسيدن به كمال معنوى پيدا مى‌كند، تا از پيشروان به سوى ديدار پروردگار و مقربان درگاه او باشد، همچنان كه اسب به واسطه رژيم لاغرى آماده شركت در مسابقه مى‌شود.