بريده نگردد، تا بدان سبب سعى و كوششان سستى پذيرد. اسير و گرفتار طمعهاى بيجاى دنيوى نمى‌شوند تا جدّ و جهد دنيايى را بر كوشش آخرت بر گزينند، اعمال و عبادات گذشته خويش را بزرگ و با اهميّت نمى‌دانند، تا به اميد عظمت اعمالشان، خوف و بيم از عذاب الهى از دلشان رخت بر بندد. هيچ گاه شيطان بر آنها مسلّط نمى‌شود، تا اختلاف كلمه در باره پروردگارشان پيدا كنند. زشتى جدايى و دشمنى از هم جدايشان نساخته، كينه و حسد ره بسويشان نبرده است.

انواع شك و ريب و اقسام عزم و همّتهاى پست بى ارزش آنها را متفرّق و دسته دسته نكرده است. تمام فرشتگان در كمند و ريسمان ايمان اسير و گرفتارند. ميل عدول از حق و سستى در عبادت آن بند را از گردنشان باز نكرده است.

در تمام طبقات آسمان جاى افكندن پوستى نيست، جز اين كه در آنجا فرشته‌اى به سجده افتاده، و يا در كوشش و تلاش فراگيرى دانش است.

بر اثر زيادى اطاعت پروردگارشان علم خود را افزايش داده‌اند. عزّت و جلال خداوند در قلب آنها عظمت و هيبت ايجاد كرده است.»

[شرح‌]

بايد دانست كه اين بخش از خطبه «اشباح» در توصيف فرشتگان است، آنان كه از جهت كمال در بندگى خدا، اشرف موجودات ممكن مى‌باشند؛ توصيف فرشتگان در حقيقت بيان مجد و بزرگوارى و عظمت حق تعالى است.

پيش از اين در باره انواع فرشتگان و نحوه اسكان آنها در طبقات آسمان بحث كرده‌ايم و به اندازه لازم مقصود را توضيح داده‌ايم، اينك بر آنيم تا بحثهايى كه مناسب اين خطبه است شرح دهيم. فرازهايى از كلام ارجمند آن حضرت را طىّ قسمتهايى به شرح زير مى‌آوريم.

(16444- 16430)

1- قوله عليه السلام: ثمّ خلق سبحانه الى قوله من الملائكة:

محتمل است كه امام (ع) با عبارت «الصّفيح الاعلى» به فلك نهم اشاره كرده باشد و منظور از فلك نهم همان عرش است، زيرا كه فلك نهم بزرگترين و بالاترين جرم‌