كمال براى دورى از گناهان خالص گرداند، البتّه خداوند بيش از آن كه در تصوّر اوست و فكر مى‌كند كه با خوف و خشيت از خود دور كرده است عقوبت و كيفر را از او دور مى‌گرداند.

سخن در شناخت اين حقيقت است كه خداوند، براى بندگان شايسته خود پاداش بزرگى فراتر از تصور آنها فراهم كرده، و براى ستمكاران، كيفرى دردناك بيش از آن كه در انديشه بشر در اين دنيا بگنجد آماده ساخته است.

هر چند ادراك افراد در شناخت حقايق متفاوت است، امّا هيچ كدام قابليت درك ثواب مخلصين و كيفر منحرفين را ندارند.

با وجودى كه اميدوارى ثواب براى شايستگان و ترس از عذاب براى بدكاران است. حضرت به اين دليل اميدوارى و خوف را بخويشتن نسبت داده‌اند، كه اشرف مخلوقات زمان خود بوده‌اند، لذا مى‌فرمايند: با وجود كمال عبادت اميدى به ثواب شما ندارم و از كيفر خداوند بر شما بيمناكم، زيرا آن بزرگوار بر امورى اطّلاع داشته‌اند كه ديگران از آن آگاه نبوده‌اند.

3- موضوع سوّمى كه حضرت در اين خطبه بدان پرداخته‌اند، تذكّر نعمتهاى بزرگ حق تعالى بر بندگان است. بندگان خدا را به اين حقيقت توجّه داده‌اند، كه اگر تمام تلاش و كوشش آنها را در انجام امورى كه اطاعت خداست مصروف دارند، اميدواريى نيست كه بتوانند آنچه لازمه شكرگزارى است بجاى آورند. فرمانبردارى و عبادت آنها كوچكتر از آن است كه نعمتهاى بزرگ خداوند را جبران كند، چنان كه در گذشته اين موضوع را بخوبى شرح داديم. (9884- 9844) امام (ع) توضيح اين مطلب را به صورت يك قضيه شرطيّه متصله كه مقدّم آن مركّب از چند امر است آورده‌اند.

مقدمه اول مى‌فرمايند: اگر دلهاى شما از ترس و اميد به خداوند ذوب شود، گداختن و ذوب شدن دل را كنايه از نهايت ترس توأم با اميدوارى و پرستش حق متعال آورده‌اند.