در عبارت حضرت: لو كان يطاع لقصير امر، كلمه «لو» حرف شرط است، برخى پنداشته‌اند كه جواب لو شرطيّه جمله ما قبل است. ولى حق اين است، كه جواب «لو» شرطيّه در اين عبارت از كلام افتاده است، از ترتيب سخن معناى فرموده حضرت فهميده مى‌شود، بدين طريق: من نظرم را در باره اين حكميّت و داورى به شما مردم كوفه گفتم، و نصيحت و پند و اندرز خود را بيان داشتم، اگر از من فرمان مى‌برديد، و آنچه به شما دستور دادم به كار مى‌بستيد، زيرا نصيحت خود را، بدور از هر شكّى و ترديدى توضيح دادم. چنان كه روشن شد.

جمله اگر دستور را به كار مى‌بستيد جواب «لو» و شرطى است كه در سخن امام (ع) آمده است. دليل روشن اين توجيه اين كه جواب شرط از عبارت افتاده است، كلام بعدى آن حضرت است كه فرمود: «مرا مانند افراد مخالف تباهكار و گناهكار و بى‌توجّهان ستمكار انكار و نظر مرا رد كرديد». اين كلام به منزله استثناء كردن نقيض تالى است‌ [1] و معناى ضمينى سخن حضرت با توجّه به استثناى تالى چنين مى‌شود: من فرمان خود را در باره حكميّت دادم و نصيحت خود را بدور از هر غش و آلودگى به شهوت و غضب، براى شما بيان كردم، ولى از دستور و نصيحت من بمانند كسى كه دستور را ناديده بگيرد و بر مشورت كننده ستم كند، سر برتافتيد و مرتكب گناه شديد. مخالفت و سرپيچى شما چنان فراوان و جدّى صورت گرفت كه؛ نصيحت كننده را در نصيحت كردن خود به شك انداخت! كه آيا درست نظر مى‌دهد يا نه؟! فرموده امام (ع) بيان كننده اين حقيقت است كه مشاور هر چند در نظر و رأيش راه درست را رفته باشد، هنگامى كه مخالفان نظر او زياد باشند، در