زياد بن لبيد درخواست امان كرد براى عدّه كمى از بزرگان قومش امان نامه دريافت كرد، بقيّه گمان كرده بودند كه براى همه امان دريافت كرده است و با همين گمان از جنگ دست برداشتند امّا همين كه اشعث و كسانى از اقوامش كه براى آنها امان نامه گرفته بود از قلعه بيرون رفتند زياد بن لبيد وارد دژ شد و دست به كشتار قوم اشعث زد، آنها يادآورى كردند كه شما به ما امان داده‌ايد، زياد پاسخ داد: اشعث جز براى ده نفر از خويشانش امان نامه دريافت نكرده است و به اين ترتيب تعدادى از آنها به قتل رسيدند تا اين كه نامه ابو بكر به زياد رسيد كه از كشتن آنها دست بردارد و آنها را نزد وى برد و زياد چنين كرد.

معناى كلام امام (ع) كه فرمود: اشعث شمشير را بر قومش هدايت كرد و مرگ را به سراغ آنها برد. همين واقعه است، زيرا اشعث بود كه براى جنگ پيشواى آنها شده بود و آنها را تسليم مرگ كرد. شكّ نيست كسى كه چنين باشد قومش او را دشمن مى‌دارند و ديگران وى را امين نمى‌شمارند.

امّا آنچه سيّد رضى (ره) نقل كرده، مراد امام (ع) داستانى است كه براى اشعث با خالد بن وليد در يمامه پيش آمده و او قوم خود را فريب داد و به آنها نيرنگ زد تا خالد بر آنان مسلّط شد. من در پيشامدهايى كه براى خالد در يمامه پيش آمده است به چنين چيزى دست نيافتم، ولى حسن ظنّ به سيّد رضى اقتضا دارد كه نقل او را صحيح بدانيم، شايد اين داستان رد پيشامدى بوده است كه ما به اصل آن دست نيافتيم.

بايد دانست كه امام (ع) در اين بخش از كلام خود اشعث را به همه رذايل نفسانى نكوهش كرده است. او را به نادانى و كند فهمى كه جنبه تفريط از حكمت است نسبت داده و او را بافنده دانسته است كه نشانه كم عقلى است و به ستمگرى او كه جنبه افراط از عفّت و نفاق است اشاره فرموده و او را كافرزاده خوانده كه تأكيد بر نفاق اوست و به سست عنصرى و ناپايدارى او كه جنبه‌