بخشيد» ما بزودى تمام اين خطبه را در يكى از فصلهاى آينده به خواست خدا، خواهيم آورد.

بايد دانست كه اين كلام امام (ع) نشانه عزم استوارى است كه با قسم به خداوند تأكيد شده مبنى بر اين كه زمينهايى را كه عثمان به اقوامش بخشيده است باز خواهد گرداند. سپس كسانى را كه بناحق زمين دريافت كرده‌اند به اين حقيقت توجّه مى‌دهد كه در عدالت گشايش است و عدل خدا ايجاب مى‌كند كه براى گشايش امور مسلمين آن زمينها را بازگرداند. گشايش امور مردم كنايه از اجراى عدل و بازگرداندن اراضى غصب شده و اموال تاراج رفته به بيت المال مسلمين است. بنا بر اين لازم است غاصبان تسليم دستورات خدا و عدل شوند، زيرا در عدالت گشايشى است براى نظام دنيا كه مظلوم با رسيدن به حقّش راضى مى‌شود و ظالم نيز مى‌فهمد كه آنچه از او گرفته مى‌شود از آن او نبوده است و علم ظالم بر اين امر با ترس واقعى حاصل مى‌شود، هر چند شيطان نفسش در موقع ردّ اموال غصب شده عدالت را در نظرش سختى و تنگنا جلوه دهد با اين كه عدالت فطرتاً مورد رضا و پسند انسان است. بنا بر اين اگر عدالت را تنگنا فرض كرده و رضا ندهد، ستم در دنيا و آخرت تنگناى بيشترى مى‌آفريند، زيرا قهراً اموال غصب شده از او گرفته مى‌شود و ستم او سبب اين تنگنا براى او خواهد شد. همانا اوامر و نواهى الهى بر انسانها محيط است و مانع تصرّفات باطل مى‌شود. زمانى كه عدل اجرا شود مى‌داند چيزى را از او گرفته‌اند كه از آن او نيست و هر گاه بر او ستمى شود مى‌داند كه چيزى را از او گرفته‌اند كه نبايد مى‌گرفتند. شكّ نيست گرفتن چيزى كه نبايد بگيرند بر نفس انسان دشوارتر است از گرفتن چيزى كه بايد بگيرند و اين يك امر وجدانى است.

معناى الفاظى كه در خطبه آمده است با آنچه ما در اين جا ذكر كرديم نزديك به هم است، جز اين كه ضمير در «انّه» و «لم يسعه» در عبارت ما به مال باز مى‌گردد.