هر انسانى دو فرشته است يكى در سمت راست و ديگرى در سمت چپ اوست هر گاه انسان حسنه‌اى را بر زبان بياورد آن كه بر دست راست است مى‌نويسد و هر گاه گناهى را بر زبان جارى كند فرشته سمت راست به فرشته سمت چپ مى‌گويد صبر كن شايد از اين گناه توبه كند و اگر توبه نكرد خود او نوشته مى‌شود.

مفسّران گفته‌اند فايده وجودى اين دو فرشته اين است كه شخص مكلّف هر گاه بداند كه فرشتگانى بر او گماشته شده‌اند و اعمال او را ناظرند و در كتابهايى مى‌نويسند و در موقف قيامت به طور علنى بر او عرضه مى‌كنند. چنين علم و اعتقادى انسان را از كارهاى زشت باز مى‌دارد.

احتمال دارد كه تعدّد مذكور در حفظه، تعدّد به حسب ذات باشد، بدين معنى كه فرشتگان دو دسته باشند. حافظان منافع و كاتبان اعمال بد انسان. و احتمال دارد كه به حسب ذات يك دسته و به حسب وظيفه دو دسته باشند.

بعضى كه تصوّر كرده‌اند كه حفظه منافع عباد همان قوايى مى‌باشند كه خداوند تعالى از آسمان جود خود بر جسم انسانها نازل فرموده است، ناگزير بايد حفظه بر عباد را زمينه همان قوا بدانند. با اين حساب معناى نوشتن سيّئات و حسنات و ضبط آنها بر له يا عليه عباد، يا به اين معناست كه آنچه از صفات و سيّئات از عبد صادر مى‌شود در علم آن مبادى وجود دارد و يا معناى كتابت اين است كه صورت افعال خير و شرّى كه انسان انجام مى‌دهد به قلم افاضه خداوند بر حسب استعداد انسان در لوح نفسش نوشته مى‌شود. نظر به معناى ياد شده، آنچه ابن عبّاس نقل كرد كه فرشته سمت چپ براى نوشتن گناه به خاطر توبه بنده صبر مى‌كند، بدين معنى خواهد بود كه ما دام كه گناه در جوهر نفس عبد قابل تغيير است ثبت نمى‌شود. زيرا رحمت خداوند تعالى وسيع است و هر گاه از آن گناه توبه كند در لوح نفسش نوشته نمى‌شود. و اگر توبه نكند تا ملكه راسخ در