فصل اوّل- تعريف نظم‌

نظم عبارت است از اين كه سخن به طريقى كه مقتضاى علم نحو و عمل به قوانين و اصول آن است بيان شود. بدين گونه كه در وجوه كلام بنگرى و فرق ميان هر گونه سخن را با ديگرى بسنجى. به عنوان مثال:

- هر گاه خبر مبتدا اسم مشتق يا غير مشتق، فعل گذشته يا آينده باشد.

- خبر داراى الف و لام باشد يا نباشد.

- ميان مبتدا و خبر ضمير فاصله شده باشد يا نشده باشد.

- در جايى كه كلام به صورت شرط و جزاست و بر حسب اختلاف شرط و جزا سخن معناى گوناگون مى‌دهد. چنان كه شرط و جزا هر دو فعليّه يا يكى فعليّه و ديگرى اسميّه باشد. در صورتى كه هر دو فعليّه باشند، هر دو فعل ماضى باشند يا مستقبل يا يكى گذشته و ديگرى آينده.

- در زمان حال خبر فعل باشد يا اسم.

- حروفى كه معناى مشترك دارند، كدام حروف را در كجا قرار دهيم مناسبتر است، مثلا براى نفى زمان حال و ماضى از «ما» و براى نفى مستقبل از «لا» استفاده شود. جايى كه وقوع فعل مورد ترديد است از «ان» و جايى كه محقّقا فعل واقع مى‌شود از «اذا» استفاده شود.

- جاى وصل و فصل را بشناسى.

- بدانى در چه صورت معرفه است و در چه صورت نكره.

- كجا به صورت تقديم و كجا به صورت تأخير بياورى.

- كجا به صورت حذف و كجا به صورت تكرار ذكر كنى.

- در كجا به صورت ضمير و در كجا به صورت اسم ظاهرى بياورى. پس هر يك را در جاى خود به كار برى.