و عقلا نمي توان آن حق را كه در طول حق جاني و مقدم بر آن است با رعايت حق جاني ناديده گرفت . اما اين كه مجازات جاني چگونه است سخن ديگري است كه نيازمند بحث فلسفي پيرامون حق تشريع مي‌باشد كه مجال گسترده اي مي‌طلبد; ولي اجمالا روشن است كه قصاص نفس چيزي نيست جز توجه به كرامت ذاتي شخص مقتول و اولياي او. عدالت اقتضا مي‌كند قاتلي كه از روي عمد، كرامت مقتول و حق حيات يا عرض او را مراعات نكرده، كرامت او نيز از اين جهت محترم نباشد; و اسلام به اين حقيقت توجه كرده است . لذا در قرآن مجيد حق قصاص را براي اولياي مقتول به رسميت شناخته و جايز دانسته است، و در عين حال راه عفو و گذشت از قاتل را براي اولياي مقتول باز نموده و فرموده است : (... فمن عفي له من أخيه شئ فاتباع بالمعروف وأداء اليه باحسان . ذلك تخفيف من ربكم و رحمة ...) .[1]

تعبير از "ولي دم" به برادر در آيه شريفه براي تحريك روح برادري و محبت و رأفت در او مي‌باشد و نشانه آن است كه عفو و گذشت نزد خداوند بهتر از قصاص مي‌باشد. در ذيل آيه نيز تبديل قصاص به عفو و پرداخت ديه، نوعي تخفيف حكم و رحمت الهي دانسته شده است .

در آيه ديگري در رابطه با عفو و گذشت از مجازات به مثل آمده است : (جزاء سيئة سيئة مثلها فمن عفي و أصلح فأجره علي الله .) [2] در اين آيه، عفو و گذشت از مجرم و مرتكب سيئه و

---