ولي ملكات علمي و تواناييهاي افراد خود به خود قابل نقل و انتقال و طبعا قيمت و ارزش گذاري اقتصادي نيست . البته آسيب رساني به آن بخش از آثار ملكات و تواناييها و منافع آن كه عينيت پيدا كرده مانند طرحهاي ارائه شده يا صنعت و كاري كه از آنها تراوش نموده و مانند آن كه عرفا خسارت به شمار مي‌رود عقلا و نيز به مقتضاي نفي ضرر و زيان در شريعت اسلامي بايد جبران شود; ولي آثار ملكه علمي و توانايي كه عينيت پيدا ننموده و درحقيقت منفعت نمي باشد بلكه عرفا عدم نفع و سود محسوب مي‌شود از نظر عقلا و شرع، جبران آن لازم نيست بلكه تعبير به جبران هم نسبت به آنها خالي از مسامحه نمي باشد.

به هرحال آنچه گفته شد مروري اجمالي بر عناوين كلي مورد سؤال بود كه بايد درباره آنها و نيز جزئيات آنها نفيا و اثباتا انديشه بيشتري نمود. اميد است برگزاري همايش فعلي و مانند آن، زمينه تحقيقات وسيع علمي و فقهي را فراهم نموده و محققان و فقيهان را به عرصه كنكاش و تحقيق بيشتر بكشاند.

ان شاءالله موفق باشيد.

والسلام عليكم و رحمة الله .