گرديد كه منظور را نمي تواند كفايت كند، چه بسا مطالبي كه از قلم افتاده و يا منابعي كه به صورت دقيق درج نشده بود، براي رفع اين نقيصه نوارهاي درس تهيه و پس از پياده شدن به تنظيم آن همت گماشته شد و بدين وسيله اين امكان فراهم شد كه تمام آنچه استاد در درس بيان فرموده بودند در اختيار باشد و از مطالب چيزي فرو نماند، و بدين منوال قسمت عمده اي از بحث آماده گرديد. تا اينكه در ديداري با استاد قسمتهاي آماده شده عرضه و هدف از تنظيم آن مطرح شد. ايشان پس از ملاحظه شاگردپروري نموده و با لطف و عنايت خاص خود فرمودند: "من پيشنويس اين درسها را نوشته آمدام . بسياري از مطالب در نوشته آمده كه در درس مطرح نشده است، براي تكميل نوشته و پيش گيري از تكرار كار و اتلاف وقت بجاست اصل نوشته از عربي به فارسي ترجمه و مطالب اضافه شده در درس و توضيحات به پاورقي منتقل شود." براي تأمين اين منظور يك دوره فتوكپي دستنويس مباحث را در اختيار قرار دادند، و اين نقطه عطفي بود در كمال يافتن اين نوشتار; زيرا همان گونه كه استاد فرموده بودند، پس از مقابله مشخص گرديد كه بسياري از مطالب در نوشته ايشان آمده كه در جلسات درس مطرح نشده بود، و البته پاره اي از مطالب مفيد به ويژه نمونه ها و نكات قابل توجه در زمينه مسائل سياسي - اجتماعي نيز در درس مطرح شده كه در نوشتار ايشان درج نشده بود.

بر اين اساس مجموعه مباحث گذشته طبق نظر استاد بازنويسي شد و دنباله كار به همين منوال ادامه يافت، و اكنون آنچه پيش رو داريد نوشتاري است جامع بين ترجمه كتاب و تقريرات درس كه با پانويس "از افاضات معظم له در درس" مشخص گرديده و توضيح برخي مطالب و يا اصطلاحات كه با كلمه "مقرر" متمايز شده است .

چند نكته قابل توجه

در رابطه با اين مجموعه نكاتي قابل توجه است كه اجمالا به آن اشاره مي‌شود:

1 - با توجه به تخصصي و استدلالي بودن مباحث كتاب، تمام تلاش بر اين بوده كه در حد امكان مطالب به صورت روان و قابل فهم براي عموم به رشته تحرير كشيده شود; كه البته شيوه استاد در بيان ساده مسائل چه در گفتار و چه در نوشتار، به ايفاي اين مقصود كمك شاياني كرده است .

2 - با توجه به بضاعت علمي اندك و نيز گستردگي مباحث و هدفي كه در ترجمه و تقرير اين مجموعه دنبال مي‌شده، در طول مباحث كتاب تمام سعي بر رسايي مطلب و انتقال صحيح آن به خوانندگان فارسي زبان بوده است، اما باز يادآوري اين مطالب ضروري است كه هرگونه نارسايي و كمبودي در ترجمه و تقرير مباحث مشاهده گردد، به عهده ماست .

3 - تمام تلاش بر اين بوده كه چه در ترجمه و چه در تقرير مباحث درس، همان گونه كه اصل اساسي ترجمه و تقريرات نويسي است، امانت مراعات شود و در هر مورد بر اساس ضرورت كلمه و يا جمله اي اضافه شده در كروشه [ ] قرار داده شده تا از متن متمايز باشد. در عين حال مجموعه مطالب در پايان اجمالا از نظر استاد بزرگوار گذشته و طبق نظر ايشان در هر مورد تغييرات لازم انجام پذيرفته است .

4 - با توجه به فراواني اصطلاحات فقهي، اصولي، فلسفي، كلامي و... در طول كتاب و تكرار آنها در موارد متعدد، ضمن توضيح برخي از آنها در پاورقي، در پايان مجموعه مجلدات، فهرست اعلام، اماكن، مصطلحات و... پيش بيني شده تا دسترسي به مجموع آنها يكجا ميسر گردد.

5 - پيش از ورود به مباحث كتاب، جهت آمادگي ذهني خوانندگان گرامي،