هستند [كه شخص بايد عملا و در خارج متخلق و متصف به آن ويژگي ها و صفات باشد.] از باب مثال پيامبراكرم 6 خود داراي خصايل ذاتي نفساني و فضايل اكتسابي بود و در مقام قرب به مقامي دست يافت كه هيچ فرشته مقرب و پيامبر مرسلي بدان دست نيافته بود، لكن همه اين فضايل چيزي غير از مأموريت يافتن آن حضرت به تبليغ احكام الهي و اولويت يافتن وي نسبت به امور مؤمنين است . و اين نكته اي است شايان توجه .

و اما مرتبه سوم ولايت همان مرتبه خارجي و عيني ولايت است به لحاظ تحقق آثار آن در خارج، در اين مرتبه والي به قواي حكومتي خويش مسلط است و امت از وي اطاعت و شنوايي دارند و بر اساس اوامر و نواهي وي از روي ميل و يا به اجبار، حركت و يا توقف مي‌كنند. به اين مرتبه از ولايت از دو ديدگاه ممكن است نگريسته شود: يكي از ديدگاه پست و مقام دنيوي كه افراد براي نيل به آن تلاش مي‌كنند و حرص مي‌ورزند و ديگري از ديدگاه امانت و مسؤوليت بدين گونه كه آن از جانب خدا و مردم به عهده افراد گذاشته شده و چيزي جز زحمت و مسؤوليت در پي نخواهد داشت .

همواره اولياي خداوند به ولايت و حكومت از ديدگاه دوم نگريسته اند، چنانكه در نامه اميرالمؤمنين (ع) به اشعث بن قيس استاندار آن حضرت در آذربايجان آمده است :

"بي گمان استانداري تو براي تو طعمه نيست، ولكن امانتي است به گردنت ."[1]. و نيز هم او(ع) ضمن اشاره به كفش خويش مي‌فرمايد: "به خدا سوگند اين (كفش) نزد من از حكومت شما محبوبتر است مگر اينكه توسط آن بتوانم حقي را به پا داشته و يا باطلي را از بين ببرم ."[2]

در اين كلام مراد آن حضرت همين ولايت در مرتبه فعليت است، آن حضرت نمي خواهد بفرمايد اين كفش نزد من از علوم و فضايل و كرامتهايي كه بر اساس آن بر ديگران برتري يافته و لايق خلافت و ولايت شدم محبوبتر است، و نيز نمي خواهد بفرمايد اين كفش را از مقام ولايتي كه در غديرخم برايم قرار داده شد بيشتر دوست دارم، بلكه مراد آن حضرت در اينجا همان فعليت امارت و حكومت است، همان امارت و سلطه اي كه چيزي جز زحمت و مسؤوليت را به دنبال ندارد، اگر چه مردم به عنوان پست و مقام همواره براي دست يافتن به آن حرص مي‌ورزند.

در نزد آن حضرت آن كفشي كه نياز وي را برطرف نمايد و مسؤوليتي را به همراه نداشته باشد، به مراتب از مقام و رياستي كه مسؤوليتها و مشقتها را به دنبال داشته باشد بهتر و محبوبتر است مگر اينكه به وسيله آن حقي را به پا داشته و باطلي را

---