پيامبران و اتمام حجت

"و يحتجوا عليهم بالتبليغ"

(و با تبليغ حجت را بر مردم تمام كنند.)

"حجت" به معناي غلبه است، وقتي مطالب حقي كه ابلاغ آنها لازم بوده براي مردم گفته شود، قهرا در مقام مخاصمه حجت خدا تمام شده و خدا بر مردم غالب خواهد شد; ولي اگر به آنها گفته نشود، مردم بر خدا حجت دارند و مي‌گويند خدايا تو مطالب حق را به ما ابلاغ نكردي .

هماهنگي شرع و عقل

"و يثيروا لهم دفائن العقول"

(و دفينه هاي عقلها را براي آنان برانگيزند.)

عقل و فطرت انسان مانند مخزني است كه همه حقايق در آن هست، و لذا پيامبران هرچه مي‌گويند مطابق عقل و منطق است، عبارتي داريم كه مي‌گويد: "كل ما حكم به العقل حكم به الشرع" هر چيزي را كه عقل به آن حكم مي‌كند شرع هم به آن حكم مي‌كند; و عكس آن هم صحيح است، يعني : "كل ما حكم به الشرع حكم به العقل" هرچه را شرع حكم مي‌كند عقل هم حكم مي‌كند. منتها عقل گاهي به حكمت و اسرار شريعت پي نمي برد و لذا يكي از مباني احكام شرع همان عقل است، مبناي احكام شرع چهار تاست : كتاب، يعني قرآن ; سنت، يعني گفتار و روش و تقرير پيامبر و امام ; اجماع، يعني اجماعي كه كشف از قول معصوم كند; و يكي هم عقل است .

بنابراين احكام پيامبران برخلاف منطق و عقل نيست و آنچه آنان مي‌گويند همان مرتكزات عقل است . "ارتكاز" از ريشه "ركز" است ; وقتي چيزي در چيز ديگر فرو رفته باشد "ركز" مي‌گويند، و به گنج و معدن هم به همين جهت در روايت "ركاز"