غير از ساير نظمهاست و مسيرى است خارج از آنچه بدان عادت كرده‌اند از خطبه‌ها و نامه‌ها و شعر و نثر و رجز و مخمّس و مزدوج و عريض و قصير.

وقتى كه در اين تأمّل كردى و در آخر و ابتدا و آسانى الفاظ و جمع بودن معانى قرآن فكر نمودى كه هر لفظى اگر تغيير داده شود ممكن نيست بتوانيم به عوض آن لفظى بياوريم كه از اين لفظ موافق‌تر و به معنا دلالت‌كننده‌تر و جمع‌كننده فوايد و زوايد باشد، وقتى كه اين گونه شد، پس هنگام تامّل در همه اينها، نظم لايق و معانى صحيحى كه مانند آن در نظم اين عبارت پيدا نمى‌شود هر چه هم بليغ و خطيب كوشش كند، محقق مى‌شود.

(1)

خواص نظم قرآن‌

(2) 1- نظم قرآن از صورت تمام نظمها خارج است و اگر قرآن نازل نمى‌شد، در قلب هيچ شخص فصيحى سخنى مانند آن تأثير نمى‌گذاشت؛ چنانچه «عتبة بن ربيعه» هنگامى كه قريش او را (براى شنيدن و تشخيص سخنان پيامبر- 6-) انتخاب كردند و پيامبر سوره «حم سجده» را براى او خواند، وقتى كه او برگشت گفت: انواع سخنان عرب را شنيده‌ام و اين به هيچ كدام از آنها شباهت ندارد. او چيزى را مى‌گويد كه در قلب اثر مى‌كند.

و مانند آن سخن جنّ است كه خداوند از آنان حكايت مى‌كند و مى‌فرمايد:

إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ[1].

و هنگامى كه شبيه و مانند قرآن را از نظمها پيدا نكردند، طمعشان از معارضه بريده شد.

2- خاصيّت دوّم نظم قرآن، تاثيرى است كه در قلوب شنوندگان مى‌گذارد و هر كس كه مؤمن باشد به طرف او اقبال مى‌كند و جذب مى‌شود. حكايت شده است كه مرد نصرانى از كنار كسى كه قرآن مى‌خواند عبور كرد و (صداى قرآن را كه‌

[1] سوره جن، آيه 1 و 2.