الهى و موحّد و صاحب يقين. در اينصورت آن امر در خارج منشأ اثر خواهد شد و ثمرات نيكو خواهد داد. امّا اگر از شخص منغمر در كثرات سر زند كه مستلزم غفلت از نفس و خدا و عرفان الهى و خلوت و حضور قلب در حال نماز بود، ديگر آن امر، امر مستحسن نيست؛ آن امر امر آلوده و زشت است، گرچه ظاهرش چشمگير باشد و نزد افكار عمومى مردم و عامّه خلائق از بهترين مثوبات به حساب آيد.

به علّت آنكه نتيجه تابع أخَسِّ مقدِّمتَين است (با سين) يعنى تابع پست‌ترين از مقدّمات. و هنگامى كه كارى به ظاهر در خارج از تمام شرائط حسن و زيبائى آراسته بوده ولى عامل، آنرا از روى ريا و يا هواى نفس و يا مقاصد غير الهى انجام دهد، آن عمل در حقيقت زشت است نه زيبا، و اثر مفيد و نيكو از خود بجاى نمى‌گذارد، و ما يَنْفَعُ النَّاسَ‌ [1] نخواهد شد، گرچه آراء و افكار عمومى آن را خوب و زيبا به شمار آورد. زيرا مناط، واقعيّت آنست كه خراب است و در نزد خداوند و موقف قيامت مقبول نخواهد شد. كار زيبا از شخص زيبا صورت ميگيرد نه از شخص نازيبا، گرچه در خارج به صورت ظاهر خود را به انواع و اقسام پيرايه‌هائى از زيبائى وصله زده باشد. سرمه بر چشم كور، وى را بينا نمى‌كند؛ و وسمه بر ابروان نابينايان اثرى در ديد و نور چشمانشان بجاى نمى‌نهد.

از اينجاست كه در فرقان عظيم إلهى ميفرمايد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ. [2]

«اى كسانيكه ايمان آورده‌ايد! بر شما باد دريافتن نفوس خودتان‌

______________________________ [1]! قسمتى از آيه 17، از سوره 13: الرّعد: فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ‌

[2]. صدر آيه 105، از سوره 5: المائدة