عرض كردم: استاد يك موجود شاخدار و هيولاى غريب سبيلو نيست تا انسان از آن فرار كند. استاد همان كشاورز و باغبان است كه در كشاورزى آن نام را دارد و در تربيت انسانى بدان استاد گويند. و ورد و ذكر و محاسبه و مشارطه و مراقبه، آب و آفتاب درخت و گياه است. و وجين كردن و هرس نمودن، رياضت است؛ براى گياه بدان شكل و براى آدمى بدين شكل.

آخر شما خيال مى‌كنيد: رياضت يعنى گرسنگى كشيدنهاى غير قابل تحمّل، و شبانه روز با يك دانه بادام صبر كردن و أمثال اينها

. رياضت اين نيست! رياضت به معنى تربيت است، داراى مُفاد رام كردن و به راه آوردن است. در لغت است كه: راضَ يَروضُ رياضَةً يعنى رام كردن و مسخّر نمودن.[1]

مولانا أمير المؤمنين 7 ميفرمايد:

وَ أَيْمُ اللَهِ يَمِينًا أَسْتَثْنِى فِيهَا بِمَشِيئَةِ اللَهِ، لَارُوضَنَّ نَفْسِى رِيَاضَةً تَهَشُّ مَعَهَا إلَى الْقُرْصِ إذَا قَدَرَتْ عَلَيْهِ مَطْعُومًا، وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدُومًا، وَ لَادَعَنَّ مُقْلَتِى كَعَيْنِ مَآءٍ نَضَبَ مَعِينُهَا، مُسْتَفْرِغَةً دُمُوعُهَا!

[2]

«و سوگند ياد ميكنم بخداوند چنان سوگند قطعى و حتمى كه جز مشيّت خدا چيزى نتواند آنرا برگرداند، كه من چنان رياضتى به خودم ميدهم كه براى خوراك چون دستش به يك گرده نان برسد، از شدّت ميل و اشتهاى بدان گرده با سرعت آنرا بگيرد و تناول نمايد؛ و براى خورش آن نان، چون دستش تنها به نمك برسد آنرا بگيرد و با كمال ميل نانخورش خود قرار دهد. و سوگند بخدا كه‌

[1] -

در« أقرب الموارد» آورده است: راضَ المُهرَ( ن) يَروضُه رَوْضًا و رياضةً و رياضًا: ذَلَّلهُ و جَعله مسخَّرًا مُطيعًا و عَلَّمهُ السَّيرَ، فهو رآئضٌ، ج: راضةٌ و رُوّاضٌ و رآئضون. و المُهر مَروضٌ. و منه: راضَ الشّاعرُ القوافىَ الصَّعبةَ، أى ذَلَّلها. و- الدُّرَّ رياضةً: ثَقَبهُ.

[2] -« نهج البلاغة» رساله 45؛ و از طبع مصر با تعليقه شيخ محمّد عبده، ج 2، ص 74