سرايان بنامند.

7- ترجيع: ترجيع يا ترجيع‌بند، مانند مسمط منظومه‌اى است مركب از چند قسمت كه در هرقسمت چند مصراع يا چند بيت به يك قافيه است و در آخر قسمت بيتى است كه در همه قسمتها عينا مكرر ميشود. بيت مكرر را «بند» و مجموعه مصراعها يا ابيات هرقسمت را «خانه» مينامند.

ترجيع شيخ اجل سعدى و ترجيع معروف هاتف اصفهانى بسى مشهور است. تقريبا ترجيع فارسى با نوع‌uaednoR در زبان فرانسه همانندى دارد.

8- تركيب يا تركيب‌بند: تركيب‌بند مانند ترجيع‌بند است جز آنكه بند هرقسمت بيتى جدا است و مكرر نيست. تركيب‌بند وحشى بافقى و تركيب‌بند ضياء اصفهانى نمونه‌هاى معروف اين قسم است.

9- قطعه: قطعه منظومه‌اى است كه همه مصراعهاى جفت آن هم‌قافيه است و غالبا مضمون واحدى را بيان ميكند و تعداد ابيات آن معمولا از سيزده درنميگذرد. قطعه‌هاى سعدى شيراز و مقطعاتى كه در گلستان آمده از زيباترين نمونه‌هاى اين نوع شعر بشمار مى‌آيد.

10- مستزاد: ممكن است در قطعه يا رباعى يا دو بيتى بكار رود و آن بدين ترتيب است كه ركنى زايد بر هرمصراع مى‌افزايند و غالبا اين ركن، مستقل است بقسمى كه مصراع، بدون آن از جهت وزن و لفظ و معنى تمام است و ركن اضافى مايه زيبايى هرمصراع ميشود.

گاهى هم مصراع اصلى به ركن زايد احتياج دارد چنانكه وثوق الدوله گويد:

قسمت ششم- آرايشهاى سخن در گلستان:

گرچه گلستان شيخ اجل بذاته زيبا است و چنانكه شيخ شيراز خود گفته:

«حاجت مشاطه نيست روى دلارام را» باز استاد سخن روى گلستان را از آرايش‌هاى سخن«serugiF» بى‌بهره نگذاشته و در هرنقش آن، هنرمندانه دستى نگاه داشته است. لكن صنعتگرى شيخ اجل، همواره در حد اعتدال است و از تفنناتى كه هركس را به آسانى حاصل مى‌آيد از قبيل ترادفات لفظى) eimynonyS (و ايراد معانى مترادف) noitilopxE (خوددارى ورزيده است. از آنجا كه گلستان به مقامه ميماند، صنعت سجع بيش از صنايع ديگر در آن بكار رفته و گاهى هم در آن عباراتى مرصع آمده است. بعلاوه مجاز و تشبيه و تمثيل و استعاره و كنايه و توريه و استخدام و تلميح و اقتباس لفظى و معنوى و طى و نشر يا لف‌ونشر و صنعت جمع و تقسيم و صنعت طباق و تضاد، در گلستان بسيار بچشم ميخورد. سعدى شيراز غالبا حقايق اخلاقى را در يكى دو بيت بصورت كلام جامع بيان كرده و گاهى در يك قطعه دوبيتى يك يا دو مثل گنجانيده و بعبارتى ديگر، صنعت ارسال المثل يا ارسال المثلين بكار برده است.