______________________________ (16)- موفق: اسم مفعول از مصدر توفيق بمعنى سازگار آمده. صفت كسى است كه وسايل سعادت را خدا براى او فراهم آورد.

(17)- انعام: بكسر اول بمعنى نعمت دادن.

(18)- معطل: اسم مفعول از تعطيل بمعنى بيكاره و بيفايده. مصدر مجرد آن عطلة است.

(19)-

مفاد اين بيت چنين است:

گماشته شدن به خدمت سلطان، خودمايه افتخار و منت‌پذيرى است و شخص نبايد از باب خدمتى كه سلطان يا جامعه بر عهده او ميگذارد بر سلطان يا اجتماع منت گذارد.

(3) دو كس رنج بيهوده بردند و سعى بيفايده كردند ...

(20)- دو كس رنج ....: در اين عبارت، صنعت جمع و تقسيم بكار رفته است.

در امثال عرب آمده است.

العلم بلا عمل كالسّحاب بلا مطر و كالشّجر بلا ثمر و كالقوس بلا وتر

ترجمه: دانش بى‌كردار، همچون ابر بى‌باران و درخت بى‌بار و كمان بى‌زه است.

(21)-

مثنوى بر وزن شماره 1.

(22)- محقق: اسم فاعل از باب تفعيل بمعنى تحقيق‌كننده و جوينده حقيقت و اهل تحقيق. برخى گفته‌اند مراد از محقق در اين بيت، عالم به علوم عرفانى و باطنى است و مراد از دانشمند، عالم به علوم ظاهرى ميباشد. در سخن اديبان، دانشمند در معنى فقيه بكار رفته و دور نيست كه شيخ اجل از محقق، فيلسوف يا عارف اراده كرده و مقصود وى از دانشمند، فقيه باشد. بهرحال (نه محقق بود نه دانشمند) مسند است براى چهارپايى.

(23)- بر او كتابى چند: جمله وصفى است با حذف رابط.

(24)- چند: از مبهمات است و بعنوان صفت براى كتاب، بكار رفته است.

بيت اشاره دارد به آيه 4 از سوره جمعه:

مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً

ترجمه: حال كسانى كه حامل توراتند، يعنى كتاب تورات را در دست دارند و عمل به آنرا قبول نكرده‌اند مانند حال خرى است كه كتابهايى چند حمل كند.

(25)- آن تهى‌مغز: مراد از آن تهى‌مغز، چهارپا است.

(26)- دفتر: فعلا لفظ عربى بحساب مى‌آيد. جمع آن دفاتر است. در واقع همريشه است با دوپى بمعنى نوشتن و از اصل آرامى يا سومرى است ولى برخى آنرا از