بيت آخر متضمن قياس مغالطى است زيرا بيان بيت چنين است: آدمى، منسوب به خاك است (خاكى است) و هركه خاكى (متواضع) نباشد آدمى نيست. در مقدمه اول، خاكى بمعنى حقيقى و در مقدمه دوم خاكى بمعنى مجازى خود آمده ولى چون قياسات ادبى، قياسات خطابى است از جهت اقناع و ايجاد هيجان در مخاطبان مفيد است. بعلاوه مراد از آدمى در اينجا انسان كامل است.

حكايت «43» بزرگى را پرسيدم از سيرت اخوان الصفا ...

______________________________ (537)- اخوان: بكسر اول و سكون ثانى بمعنى برادران جمع اخ مصدر آن اخوت.

اخوان الصفا: برادران پاك و صميم.

گروهى در قرن سوم و چهارم هجرى در ايران پيدا شدند كه مركزشان همدان بود.

عده‌اى معدود بودند كه انجمنهاى سرى داشتند و خود را بمردم نميشناسانيدند. روش فيثاغورسيان را پيش گرفته بودند. يكى از كارهاى بزرگ آنان، تنظيم 52 رساله بود كه علوم آنزمان را بطور خلاصه بيان ميكرد و تقريبا دائرة المعارفى بشمار مى‌آمد و آن رسالات هم‌اكنون باقى است.

شايد عنوان اخوان الصفا، نخست به آن گروه اختصاص داشته و تدريجا همه صوفيان خود را به اين نام، ناميده‌اند و پس از آن همه دوستان صميم، خود را مستحق اين عنوان شناخته‌اند.

اما برادرى و اخوت در اسلام سابقه ديرينه دارد و پيغمبر اكرم دو بار ميان مهاجرين و انصار عقد اخوت بست و على 7 را به برادرى خود برگزيد و در قرآن مجيد به برادرى مؤمنان با يكديگر تصريح شده حضرت مسيح هم كه خدا را پدر آسمانى ميخواند تلويحا به برادرى همه افراد آدمى قايل است. انقلاب كبير فرانسه در قرن هيجدهم بر سه شعار مبتنى شد كه اين سه شعار هنوز بر برخى از سكه‌هاى آن منقوش است:?etrebiL (آزادى)?etilagE (برابرى) و?etinretarF (برادرى).

(538)- خويش: در قرينه اول ضمير مشترك و در قرينه دوم بمعنى خويشاوند و نزديك است.

(539)-

بيت بر وزن شماره 19 با قافيه مردف مركب.

همراه: در اينجا همسفر.

مراد اين است كه اگر همسفر با تو موافقت نداشته باشد و برخلاف ميل تو شتاب كند، از همسفر شدن با او بازايست و به كسى كه دلبسته تو نيست دل مبند.

(540)-

بيت بر وزن شماره 20 با قافيه مطلق.