صعود حالت منتظره در او نيست و وجود ممكن فوق او متصوّر نشود بلكه فوق او نباشد.

اوّلا وجود واجب «ز احمد تا احد يك ميم فرق است» [1] يعنى ميم امكان و قوام عالم طبيعت به چهل چيز است: 1- هيولى، 2- صورة اتّصاليّة، 3- جسميّه، 4- آب، 5- خاك، 6- باد، 7- آتش، 8- صورت معدنى، 9- صورت نباتى، 10- صورت حيوانى، 11- نفس، 12- عقل با سبعه سيّاره و بروج دوازده‌گانه و افلاك نه‌گانه، چهل مى‌شود «جهانى اندرين يك ميم غرق است» [2] و جميع ما سوى اللّه از نبى مرسل و ملك مقرّب تماما از صدر تا ساقه در مرتبه دون او هستند چنانچه فرمود: «لى مع اللّه حالات لا يسعها ملك مقرّب و لا نبىّ مرسل» [3] و او است واسطه فيض و وجود و كمال هر موجودى از ناحيه او است «لولاك لما خلقت الأفلاك»[1] از اين جا معلوم مى‌شود كه فايده صلوات يك معنى عامّه مصلّى گردد پس همچو شخصى دين و شريعت و كتاب او اكمل شرايع و كتب باشد كه ما فوق او بلكه مثل او دين و كتابى تصوير نشود، چو هر شرعى مناسب صاحب آن باشد. كما قال: «بعثت لأتمّم مكارم الأخلاق»[2] و از اين جا معلوم شود وجه آنى كه او خاتم انبياء است و دين او خاتم الأديان است كما آن كه از ضروريّات دين است «در پس پرده هر چه بود، آمد» [4] و «ليس وراء العبادان قرية» [5] و شخص فطن از اين جا مستشعر شود به سرّ «علماء امّتى أفضل من أنبياء بنى اسرائيل» [6] و چون اين مطالب خارج از مقصود است،

______________________________ [1] محمود شبسترى، گلشن راز، بيت 1008 در بعضى نسخه‌ها بيت 19 است و بيت بعدى چنين است: احد در ميم احمد گشت ظاهر، در اين دور آمد اوّل عين آخر.

[2] محمود شبسترى، گلشن راز، بيت 1008 در بعضى نسخه‌ها بيت 19 است و بيت بعدى چنين است: احد در ميم احمد گشت ظاهر، در اين دور آمد اوّل عين آخر.

[3] آيت اللّه جوادى آملى، كتاب عيون مسائل النّفس، ص 562: «لى مع الله وقت لا يسعنى فيه ملك مقرب و لا نبى مرسل» با آنچه در متن آمده اندكى متفاوت است. شعر ذيل نيز به اين حديث اشاره دارد:

[4] حديقة الحقيقه حكيم سنايى: «در پس پرده هر چه بود آمد، اسد اللّه در وجود آمد».

[5] ضرب المثلى است در مورد چيزى كه بالاتر از آن ممكن نباشد (يعنى بالاتر از شهر آبادان، شهرى نيست).

[6] حديث نبوى است در منية المريد في آداب المفيد و المستفيد، ص 61 چنين آمده است: «علماء امتى كانبياء بنى اسرائيل».

[1] - بحار الانوار، ج 6، باب بدء خلقه و ما جرى له.

[2] - كنز العمّال: 11- 420 و جامع الأصول في حديث الرّسول، 4- 4.