امّا واجبست كه آن چنان باشد كه در وقت سجده كردن از بام خانه كعبه قدرى در قبله او باشد و هم چنين اگر در اندرون خانه كعبه باشد و رو به جانب در خانه نماز كند واجبست كه قدرى از آستان در كعبه در قبله او باشد و امّا شخصى كه نزديك خانه كعبه باشد به حيثيّتى كه كعبه را تواند ديد مثل مردمى كه در مكّه‌اند بر او لازم نيست كه در وقت نماز خانه كعبه را به بيند امّا بر او واجبست به طريقى نماز گذارد كه اگر از ميان دو قدم او تا به ميان پيشانى او در وقت سجود خطّى بكشند آن خط راست به خانه كعبه بخورد و به بايد دانست كه از خانه كعبه تا آسمان و تا زير زمين تمام حكم خانه كعبه دارد پس اگر شخصى كه بر كوهى كه در شهر مكه است يا در چاهى عميق نماز كند نماز او صحيح است اگر چه خطّى كه از ميان دو قدم او به طريقى كه مذكور شد بكشند بر عين خانه كعبه نخورد امّا هر گاه به آن چه در حكم خانه كعبه است مى‌رسد كافيست و نماز درست است و امّا آن شخصى كه از شهر مكه دور است به حيثيّتى كه ديدن خانه كعبه او را ممكن نيست مثل آن كه در شهرهاى ديگر باشد قبله او عين كعبه‌[1] نيست بلكه جهة كعبه است يعنى جانبى كه خانه كعبه در او است نه همه آن جانب بلكه آن مقدار از آن جانب كه مصلّى در هر جزئى از اجزاى آن تجويز كند كه خانه كعبه در آن بوده باشد و جزم كند كه از آن مقدار بيرون نيست و آن را به قبله مساجد و قبرهاى مسلمانان معلوم مى‌توان كرد و به علاماتى كه در ميانه فقها مشهور است نيز معلوم مى‌شود مثلا علامت قبله بعضى از عراق عرب مثل بغداد آنست كه جدى را بر پس دوش راست بگيرند و علامت بعضى ديگر از آن بلاد مثل شهر موصل آنست كه مشرق را بر جانب چپ و مغرب را بر جانب راست بگيرند و علامت قبله بعضى از بلاد شام آنست كه جدى را بر دوش چپ گيرند و علامت بعضى از آن بلاد آنست كه سهيل را در وقتى كه به غايت بلندى رسد در ما بين چشمها گيرند و علامت بلاد يمن آنست كه سهيل را در وقت مذكور در پس سر ما بين دوشها گيرند و اكثر اين علامات از علم هيئت معلوم شده و دانستن قبله اعتماد بر اين علم جايز است‌[2] امّا اگر شخصى در صحرا باشد و از علامات قبله چيزى ظاهر نباشد و شخصى يافت نشود كه از قول او ظنّ قبله بهم رسد بر آن شخص واجبست كه نماز را چهار نوبت به چهار جهت بكذارد اگر وقت وسيع باشد و اگر وقت تنك باشد بهر قدر كه وقت گنجد نماز گذارد اگر چه يك نوبت باشد بهر جهت كه خواهد

فصل [در التفات شخص به اين كه نماز او رو به قبله نبوده است‌]

اگر بر شخصى بعد از آن كه نماز گذارده باشد ظاهر شود كه در حال نماز روى او بقبله‌

[1] قبله كسى كه از شهر مكه دور است نيز عين كعبه است ولى كفايت مى‌كند ايستادن به جانب او عرفا و مستقبل عرفى كعبه بودن صدر دام ظلّه

[2] با حصول مظنه در جائى كه بآن اكتفا مى‌توان نمود صدر دام ظلّه