و اگر سوگند خورد به برائت از خدا و رسول و ائمّه : به آنكه گويد: از دين خدا و ائمّه برى باشم، آيا سوگند منعقد مى‌شود يا نه؟ مجتهدين را در اين دو قول است: اصحّ آن است كه منعقد نمى‌شود. [1]

و بعضى از مجتهدين سوگند به مخلوقات عظيم الهى را جايز مى‌دانند[1] چون سوگند به حضرت رسالت پناه و ائمّه معصومين : و قرآن و كعبه و كواكب.

و سوگند به طلاق زوجه يا ظِهار يا آزاد كردن بنده منعقد نمى‌شود.

دوم آنكه: شخصى كه سوگند مى‌خورد مى‌بايد كه بالغ و عاقل باشد، پس سوگند طفل و ديوانه صحيح نيست. و اگر طفلى [2] دعوى احتلام كند، تصديقش‌[2] بايد كرد و محتاج به قسم دادن او نيست، چه در احتياج به قَسَم دور لازم مى‌آيد.

سوم آنكه: مختار باشد، پس سوگندكسى‌كه او را به اكراه برآن دارند صحيح‌نيست.

چهارم آنكه: قصد كند، پس سوگند مست و خفته و بى‌هوش صحيح نيست.

پنجم آنكه: متعلّق سوگند مى‌بايد كه فعل واجب يا مندوب يا مباح يا ترك حرام يا مكروه باشد به حسب دين و دنيا.

ششم آنكه: متعلّق سوگند فعل مستقبل باشد، چه سوگند بر ماضى خوردن صحيح نيست، خواه مثبت و خواه منفى و در آن گناه هست [3] و كفّاره نيست، و اگرچه دروغ باشد عمداً چنانچه مذكور شد.

هفتم آنكه: متعلّق قسم مقدور باشد، پس اگر مقدور نباشد صحيح نيست. و اگر مقدور باشد و سوگند خورنده از آن عاجز آيد ساقط مى‌شود.

______________________________
[1] بلكه حرام است، چه حنث كند چه نكند، و احوط كفّاره دادن است و كفّاره آن خواهد آمد در كفّارات. (دهكردى، يزدى)

[2] اين مسأله دخلى به مقام ندارد. (يزدى)

[3] اگر دروغ باشد. (دهكردى، نخجوانى، يزدى)

[1] علّامه حلّى در مختلف 8: 142 به ابن جنيد نسبت داده است.

[2] در بعضى از نسخه‌ها: تفتيش بايد كرد.