308/ 5 سپس گوييم: اتحاد و امتياز نسبت به دو ثابت ثابت‌اند نه به واسطه جعل، بلكه خداوند به واسطه مشيّتش مى‌گيرد و حكم جمع و سلطنت وحدت را آشكار مى‌كند و بسط مى‌دهد و حكم امتياز ذاتى و تفصيل پنهان پيشين در احديت جمع را ظاهر مى‌سازد، و اين بدان جهت است كه قبض و گرفتن در صفات حق عبارت است از ميلش بگرفتن آنچه كه بدان كليّت قوام كار و بازداشتش از گسترش و پخش مى‌باشد، مانند گرفتن آب و هوا كه قائم به درخت‌اند از پخش در اجزاى آن؛ و نگه داشتن نفس از پخش به واسطه قوايش در خواستهاى آن؛ و باز داشتن مال از به جا آوردن نيازها- از روى بخل- و بسط عبارت است از ميلش به پخش كردن آنچه كه بدان قوام كار در تمام اين امور مى‌باشد.

309/ 5 در نفحات گويد: سزاوارست كه دانسته شود بيان غلبه مناسبت در مواد مثالى ممكن است، ولى در استعدادها- با فيض مقبول صادر از حق تعالى- غير ممكن است، براى اين كه اين امر از اسرار الهى است كه جز كاملان را امكان آگاهى بر آن نيست، و با داشتن آگاهى اجازه آشكار كردن آن را بر مردمان- مطلقا- ندارند.

310/ 5 و در جاى ديگر از نفحات گويد: اسماء منسوب به احوال‌اند و احكام تابع احوال‌اند و احوال به حسب استعدادهاى حقايق متبوع تعيّن مى‌يابند، استعدادها چيزى را پيروى نمى‌كنند و موقوف بر چيزى و معلّل به چيزى غير خودشان نيستند، ولى جزئى آنها تابع كلى آنها كه بر وجود عينى پيشى دارد مى‌باشند، پايان سخن حضرت شيخ قدس سره.

311/ 5 سپس گوييم: سلطنت وحدت كه بدان اشاره شد به حسب بزرگى جمعيت است و آن (بزرگى جمعيت) به حسب احاطه و فراخى دايره حكم و فراگيرى تعلق مى‌باشد، بنابراين هر جمعيتى كه اندماج و در آمدنش همراه احاطه تمام‌تر باشد و يكى كردنش قوى‌تر- يعنى متصف به احديت فراگير باشد- سلطنتش قوى‌تر و حكمش از جهت نفوذ سريع‌تر مى‌باشد، و هر جمعيّتى كه اندماج و درآمدنش و يكى كردنش كمتر باشد و يا شبيه به تفصيل باشد، سلطنتش ضعيف‌تر و اثرش ديرتر است.

312/ 5 و اما ادب لازم براى عارف مشاهد در توجه به سوى حق و پرستش (حقيقى) او اين است كه «ربّ» حالش و وقتش را از اسماء الهى و حقايق كونى دنباله‌رو او بداند كيست‌