است مى‌باشد، مانند معرفت و شهود و يا مزاج و يا مجموع- چه از جهت حصول و يا از حيث دوام و يا تمام- و يا برطرف شدن آنچه كه ملايم با اين تفصيل (كه گفتيم) نيست؛ و آن موجود است؛ لذا برطرف شدنش غير حاصل است، و اين مقاصد را كمالات نسبى مى‌نامند.

999/ 4 حضرت شيخ قدس سره در نفحات گويد: در روش تحقيق از محالات است كه چيزى غير خودش را- از آن جهت كه با او غيريت دارد- دوست بدارد، همچنان كه محجوبان مى‌پندارند كه حق تعالى بندگانش را دوست دارد؛ و يا اين كه در بندگانش كسانى هستند كه او را- از حيث مغايرتشان با او- دوست مى‌دارند، و اين را از بيان الهى كه فرموده: يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ‌، يعنى: دوستشان دارد و دوستش دارند (54- مائده) و: يُحِبُّ الصَّابِرِينَ‌، يعنى: صابران را دوست مى‌دارد (146- آل عمران) و: يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ‌، يعنى: احسان و نيكى كنندگان را دوست مى‌دارد (195- بقره) فهميده‌اند، ولى اين به معنى حكم مشترك بين آن دو- از حيث اين معنى- است كه مناسبتى را ايجاد مى‌كند كه به واسطه حكم اتحاد؛ بر حكم امتياز و مباينت حكم مى‌كند، پس به حكم علم و يا شعور به اين مناسبت؛ عالم و يا شاعر (داننده) برطرف شدن احكام مباينت را به كلى درخواست؛ و ظهور سلطنت و غلبه اتحاد را خواهان است؛ تا پيوند تام درست شود و سلطنت واحد احد ظاهر و آشكار شود، پس جايز نيست كه حق تعالى خلق را دوست بدارد، و همين‌طور عكس آن. و اينجا اسرار و رازهاى ذاتى و صفاتى و فعلى و حالى و مرتبتى- از آن حيث كه هست- مى‌باشد كه مناسبت را ايجاد و اثبات مى‌كند و در نتيجه محبت حصول پيدا مى‌كند، غير اين جايز نيست (موجودى غير خودش را دوست بدارد) اين سخن حضرت شيخ قدس سره بود.

1000/ 4 مفهوم از اين سخن اين‌كه: اين طور نيست كه بين حق و خلق اصلا محبتى نيست و اصلا محبت ذاتى نمى‌باشد، بلكه اين (محبت) از حيث مغايرت آن دو با هم نمى‌باشد، ولى از حيث مناسبت آن دو به يكى از وجوه پنجگانه؛ اقسام پنجگانه محبت كه پيش از اين گفته شد تحقق مى‌يابد، و تحقيق معنى محبت از دو طرف به زودى- با خواست خدا- خواهد آمد.

1001/ 4 سوم اين كه: مطالب (مطلوبات) داراى دو اصل‌اند: كونى و ربانى، كونى- يعنى آنچه را كه حقايق كونى مى‌طلبند- انواعى چنداند: از آن جمله: طبيعى غير عنصرى،