978/ 4 و از اين شاخه فرق بين مهاجر خدا و مهاجر امّ قيس است، و مثال تعمّل در كارى و عمل به موجب آن اين است كه اعتقاد كند تمام خيرات اگرچه با مال حرام باشد پاداش دارد و با آن (مال حرام) به حج رود؛ روايت شده كه اين‌چنين حج كننده هنگامى كه «لبيك لبيك» مى‌گويد؛ در جواب «لا لبيك و لا سعديك» گفته مى‌شود، و دراين‌باره گفته‌اند:

شنيده‌ام كه مسجدى از باج گرفتن ساخته‌اى‌

شكر خدا كه تو فرد ناموفقى هستى‌

اين مانند آن زن خودفروشى است كه از كسب آن گرسنگان را غذا مى‌دهد

و اين مثل سائرى براى خائنى كه صدقه مى‌دهد شد

در حالى كه اهل علم و تقوا به آن زن مى‌گويند:

واى بر تو! نه زنا بده و نه صدقه بده‌

979/ 4 و اما تعمّل مطلقا؛ متضمن ادعاى قدرت؛ يعنى ربوبيت است، سزاوار است كه به كلى از آن دورى كند؛ چون آن اختصاص به الوهيت دارد، خداوند مى‌فرمايد: وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ‌، يعنى: خدا شما را از عقوبتش مى‌ترساند (28- آل عمران) ولى اگر از حيث مرتبه شرع باشد؛ مانند كوشش در امتثال اوامر و دستور به آنها و دورى از مناهى و بازداشتن از آنها با حكمت و برهان و سپس با مجادله كردن در حدّ توان دست و زبان و قلب كس؛ و يا از حيث مرتبه طبع باشد؛ مانند كوشش در راه خودكفايى و كفايت آن‌كس را كه عهده‌دار است؛ اين اشكالى وارد نمى‌آورد، ولى از اين نكته نبايد- در همه احوال- غايب و غافل باشد كه اين به واسطه فرمان الهى است بدين امر؛ و يا مستحب و يا مباح بودن آن است، لذا در مقام اعتبار كردن اين امر- اگرچه در خوردن و آشاميدن و نزديكى كردن باشد- بر آن پاداش مترتّب مى‌گردد، چنان‌كه حديث صحيح گويا به اين امر است و حضرت شيخ قدس سره در تفسير بدان اشاره كرده است.

980/ 4 سپس گوييم: و مثل اين مستخلص و رهائى جو از هر جمعيّت ذاتى و يا صفاتى و يا فعلى روحانى و يا طبيعى شرعى و يا عادى چيزى است كه اختصاص به تمام حقايق كونى و الهى دارد كه حكم آن جمعيت و روح و صورت آن از آنها (حقايق) ظاهر مى‌شود تا هر فرع‌