مى‌شود، تا آن‌كه در حسّ؛ در آغاز اجسام محسوس- به خاصيت حركات قدسى از حيث انتظام و تناسب و دوام مانند عرش- ظاهر مى‌گردد، سپس حركات آن‌ها (تجليات اسمائى)- از آن جهت كه حركات‌اند- و به آن‌چه كه از فزونى تجليات پيشين دربردارند، حرارت‌هاى تجليات ديگرى را پديد مى‌آورند كه آن‌ها حركات فرود آينده متناسب ديگرى را به حسب سريان آن‌ها و حال قوابل آن‌ها كه گاهى دورى (گردشى) و ديگرگاه مستقيم و راست‌اند پديد مى‌آورند، تا آن‌كه انواع عناصر با تمام كلّيّات‌شان سپس به حسب زمينه سازى‌ها با تمام جزئيات‌شان تعيّن مى‌پذيرد، پس اثربخش در همه، حقيقت تجلى حبّى است، اگرچه به حسب مراتب و مظاهر مختلف‌اند.

665/ 4 با اين مقدمات روشن شد كه مؤثر در حركت كرسى؛ حركت عرش ظاهرى است نه مطلق حركت، براى اين‌كه استناد دادن اثر به آن‌چه كه مناسبش است و حركت- در آن‌چه كه گذشت- بر تعيّن عرش؛ غيبى اسمائى و يا روحانى عقلى و يا مثالى ذهنى است و مراتب آن‌ها به واسطه حركت حسّى در عرش تمامى مى‌يابد و چهارگانه‌[1] مى‌شود و مراتب ظهور و اصول شكل‌ها تمامى مى‌پذيرد، به اين؛ استوا و استيلاى رحمانى كه رازش پنهان نيست حصول پيدا مى‌كند. سپس (گوييم:) تمام ظهور و استيلاى تمام مراتب وجود و استقرار حركت سرّ وجود بستگى به استيفا و فراگيرى مرتبه حس كه آخرين مراتب است و در آن كمال جلا و استجلا حصول پيدا مى‌كند دارد، و اساس و مبناى تمام اين‌ها بر اين است كه تمامى موجودات ممكنى صورت تجليات الهى و نسبت‌هاى اسمائى‌اند.

666/ 4 اگر گويى: در اين مسأله وجوهى چند از اشكال است:

667/ 4 نخست اين‌كه: دائمى‌ها از اسماء و عقول و مثل چگونه در حركات حادث و نو اثر مى‌گذارند، در حالى كه پيش از اين در اصول گفته شد كه شئى در ضد خودش اثر نمى‌گذارد؟

668/ 4 دوم اين كه: چگونه حركت گردشى دائمى عرشى در حركات عنصرى مستقيم و منقطع اثر مى‌گذارد، در حالى كه بين آن دو از جهاتى چند تضاد است؟

[1] - سه حركتش غيبى اسمائى و روحانى عقلى و مثالى ذهنى است و چهارمين حركت حسّى است. م