متشابه- يعنى استحاله- را به‌بخشد و يا اين‌كه فقط (اجتماع) هيئت و شكل زايد مخصوصى مانند خانه- يعنى تركيب و جمع- باشد، و يا اين‌كه داراى هيئت و شكل زايد نباشد، در اين صورت فقط جمع ناميده مى‌شود- مانند لشكر- حتى اگر تناسب اعتدالى كه جامع بين تمام احكام مراتب معنوى و روحانى و مثالى ملكوتى و حسّى طبيعى و عنصرى است حاصل آيد، و غلبه زياد از حد هيچ يك از مراتب؛ به طورى كه احكام ديگر مراتب را مستهلك كند ظاهر نگردد، و چون احكام در نكاح انسان پاك و مبرّاى از انحراف و كژى؛ و يا پاك از پليدى‌هاى صورى و معنوى- مانند انواع افعال حرام كه در آغاز كتاب در اقسام طهارت بيان گرديد- جمع آيد، و نيز نكاح شونده هم محلّش پاك و هم خوراكش پاك و حلال باشد؛ صورت انسان كامل ظاهر گردد و احكام وسايط در ضمن توجه حق تعالى به ايجاد آنها استهلاك يابد، بلكه اصلا اين هيئت و شكل اجتماع (جمع آمده) متعقل شده از كليات اصلى و متخيل شده از جزئيات فرعى؛ از جانب حق تعالى فيض مطلقى را كه پاك است و به احكام موجودات ظاهر شده است پذيرفته و در نتيجه آينه تمام آنها شده و رنگ خواص همگان را- با عدم وارد شدن تغييرى بر تجلى الهى كه از مرتبه انسانى كمالى صادر شده- مى‌پذيرد، و آن مرتبه احديت جمع است.

321/ 4 در برخى از نسخه‌هاى كتاب مفتاح- نكاح از نكاح كننده جلوتر آمده و هر دو جهتى دارد، زيرا حضرت شيخ قدس سره اولى را مثالى براى توجه الهى به حسب اسماء متفاوت- از جهت كمى و زيادى- و يا از جهت قوه براى اصل بودن و ضعف براى تابع بودن آورده است، پس به اعتبار توجه (الهى)- از جهت مثال به نكاح كننده- درست است و به اعتبار اجتماع اسماء؛ براى نكاح درست است، و همين‌طور احديت جمعى اعتدالى و انحرافى همان‌گونه كه براى اجتماع؛ مثالى درست است؛ همين‌طور براى جامع هم مثالى درست است؛ و آن عبارت است از سرايت احديت جمعى از مرتبه احديت جمع.

322/ 4 و اما از جهت نكاح شونده؛ و آن هيئت و شكل جمع آمده از احكام امكان و قوابل است، زيرا قوابل جمع آمده يا نسبت‌ها و حقايق‌اند- كه ارواح پديد آمده (مولود) به حسب آنها است- و يا اجزاى بسيط گرد آمده‌اند- كه پديد آمده (مولود) مناسب آنها است-