(4) باب كشف سرّ كلى و ايضاح امر اصلى‌

اين بابى است در تعيين كليات جهات ارتباطات بين خداوند سبحان و بين عوالم بالائين و عوالم پائينى كه بنام كشف سرّ كلى و ايضاح امر اصلى ناميده شده است‌ 1/ 4 چون دورترين چيزى كه از دسترس ادراك پنهان است؛ ذات مؤثر در وجود كل- يعنى خداوند سبحان- است، و دشوارترين چيزى كه امكان دركش هست درك مرتبه او بر وحدت، و روشن كردن امر تأثيرش در كثرت مى‌باشد؛ ما عنوان باب را كشف سرّ كلى نام نهاديم كه اشاره به اولى- يعنى درك مرتبه او بر وحدت- دارد، چون مجموع باب بيان كليت و وحدت حقيقى او است. و ايضاح امر اصلى؛ اشاره به دومى- يعنى تأثير آن در كثرت- دارد، براى اينكه اصل تأثير شئى به حسب اقتضاى خودش مى‌باشد، بر اين پايه كه وجود يكى از متضايفان- از آن جهت كه متضايف است- اقتضاى وجود ديگرى را دارد، مانند «الاه» نسبت به «مألوه» و «رب» نسبت به «مربوب». چون در علوم نظرى ثابت شده كه دو متضايف از جهت ذهن و خارج دو متكافى و همسان‌اند؛ پس اقتضاى آن هم مانند آن به حسب نسبت اضافه است، و گفته شد كه هيچ تأثيرى جز به واسطه مناسبت نمى‌باشد، پس مؤثر در ظهور كل هيچ نسبتى از جهت احاطه به كلّ موجودات شديدتر و محيطتر از وجود نيست، بنابراين تأثير جامع او اصل هر تأثيرى از تأثيرات او است كه از او و از شئون جزئى او- كه منشعب از اين شأن كلى است- پديدار شده‌اند، و در اين باب فصولى چند است و در هر يك آن فصول، اصولى بنا نهاده شده.