مى‌شود كه ذات حق را از حيث هويتش علمى‌[1] نيست، پس لفظ جلاله «الله» داراى اشتقاق اصل‌[2] به وجوه آتى‌[3] و علمى غالب است؛ ولى نه از آن حيثى كه او است (يعنى هويت ذاتى) بلكه از حيث مرتبه الوهيت، لذا توحيد از كلمه شهادت فهميده مى‌شود و قائل به علمى بودن آن در جمله از قول خليل و سيبويه- از پيشوايان علم عربى- و از ابو حنيفه و شافعى و غزالى و رازى و ابو زيد بلخى و غير اينها- از علماى شريعت و نظرى- درست است.

869/ 3 اگر گويى: چرا جايز نباشد كه حق تعالى خودش را به اسمى بنامد كه دلالت بر ذاتش- به (دلالت) مطابقت- داشته باشد و ما را به آن اسم آگاهى دهد و ما هم آن اسم و حكمش را به تعريف او بدانيم- اگر چه از تصوّر و تصوير آن عاجز و ناتوان باشيم-؟

870/ 3 گوييم: اين نه از جهت نقل و نه از راه عقل جايز نيست، اما از جهت نقل: بيان كامل‌ترين خلايق؛ و كسى كه علم اولين و آخرين به او داده شده در دعايش مى‌گفت: يا آن‌چه را كه بدان در علم غيبت- از آن‌چه كه از او استشمام مى‌كنى‌[4]- برگزيده‌اى، پس سئوال از حق تعالى به گرامى‌ترين اسماء و شايسته‌ترينش نسبت به او (تعالى) در اسباب اجابت و رسيدن به مقصود مؤكدتر و محكم‌تر است، و اين همان است كه دلالتش بر وى كامل‌تر است، و چون اين را نيافتيم؛ دلالت بر عدم ظهورش از جانب حق تعالى دارد.

871/ 3 و اما از راه عقل؛ براى اين كه تعريف حق مر خودش را جز با واسطه امكان‌پذير نيست.

872/ 3 اما از راه شرع؛ بيان الهى است كه: وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ، يعنى: در خور هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد مگر به وحى (در خواب) و يا از پس پرده‌اى و يا آن‌كه فرستاده‌اى فرستد و به اجازه او هر چه خواهد وحى آورد (51- شورى).

873/ 3 و اما از جهت ذوق (مكاشفه)؛ براى اين كه كمترين چيزى كه خطاب بر آن متوقف است يك حجاب است كه عبارت از نسبت مخاطبه است و خطاب از لوازم تجلى‌

[1] - به دلالت مطابقت بر او.

[2] - اصل يعنى اسم« الله».

[3] - به وجوهى كه پس از اين گفته خواهد شد. م

[4] - و يا: برمى‌آسايى.