و علاجش آن است كه نفس را مجبور سازد بر فهميدن آنچه مى‌خواند و باز دارد او را از غير آنچه به آن مشغول است. و[1] معين بر اين است‌[2] استعداد اين را گرفتن پيش از احرام‌[3] به اينكه مكرّر ياد نمايد آخرت را و ايستادن از براى مناجات با خدا و خطر ايستادن در برابر خداى عزّ وجلّ و هَول اطّلاع خداوندگار عالميان بر بندگان را.

و فارغ سازد[4] قلب را پيش از احرام به نماز از هرچه اهتمام به آن داشته باشد و از براى خود شغلى كه خاطر به آن ملتفت شود نگذارد[5].

و اينكه گفتيم طريق فرو نشانيدن فكرهاست. و اگر فكرها به اين علاج ساكن نشود پس فايده نمى‌بخشد مگر مُسهلى كه مادّه مرض را از بيخ رگها بكند؛ و آن اين است كه نظر كند در چيزهايى كه او را مشغول مى‌سازد و مانع از حضور قلب است. و شكّى نيست كه اين نوع امور به اهتمام به آنها برمى‌گردد. و مهمّ بودن آنها به خواهشها مى‌باشد. و بايد كه خود را معاقب سازد[6] به مُنسلخ شدن از شهوتها و قطع علاقه‌ها، پس هرچه باز مى‌دارد از حضور قلب در نماز ضدّ دين و لشكر ابليس لعين است كه دشمن اوست و وجود آن چيز ضررش بيش از نبودن آن است و خلاصى در بيرون رفتن از آن است و غير از اين‌[7] فايده نمى‌بخشد.

و آنچه گفتيم از فرو نشانيدن خاطر به نرمى و ردّ نفس به‌[8] فهم ذكر نافع است در شهوتهاى ضعيف و همّتهايى‌[9] كه مشغول نسازد مگر اطراف قلب را. و امّا شهوتهاى قوى كه غالب باشد تسكين خاطر نفعى نمى‌رساند، بلكه اين قسم شهوتها نفس را به‌

[1] -a s - و.

[2] -s a + و.

[3] - احرام/a حرام.

[4] -s + و!

[5] - نگذارد/s a وانگذارد.

[6] -a + و!

[7] -s a + چيزى.

[8] - به/a s و.

[9] - همّتهايى/s a جهتهايى.