خدا مرا بازگشتى باشد بستانى بهتر از اين‌[1] بستان خواهم‌[2] داشت.

و اين قياسى است از قياسهاى شيطان؛ چرا كه ايشان ملاحظه نعمتهايى كه در دنيا دارند مى‌نمايند و نعمتهاى آخرت را بر اين قياس مى‌كنند و ملاحظه اين مى‌كنند[3] كه در دنيا عذاب از ايشان پس افتاده، پس عذاب آخرت را به عذاب دنيا قياس مى‌كنند چنانچه در قرآن وارد شده: «وَ يَقُولُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ لَوْ لا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِما نَقُولُ»[4] يعنى با خود مى‌گفتند كه چرا به سبب آنچه مى‌گوييم خدا ما را عذاب نمى‌كند. و گاه مى‌بود كه نظر به مؤمنان مى‌كردند و[5] ايشان را فقير و بى‌سر و پا و آشفته مى‌ديدند، پس عيبِ ايشان را كرده‌[6] آنها را حقير مى‌شمردند و مى‌گفتند: «أَ هؤُلاءِ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْنِنا»[7] يعنى آيا اينها در ميان ما برگزيده خداوندگارند؟! و مى‌گفتند: «لَوْ كانَ خَيْراً ما سَبَقُونا إِلَيْهِ»[8] يعنى اگر ايمان خوب مى‌بود آنها سبقت بر ما به ايمان نمى‌گرفتند.

و ترتيب قياس ايشان اين است كه خداى عزّ وجلّ نعمتهاى دنيا را به ما احسان كرده و هركه‌[9] احسان به كسى كند او را دوست مى‌دارد و هركه دوست است‌[10] در آينده نيز احسان خواهد كرد. و محلّ اشتباه در اين قياس آن است كه هر احسان كننده‌اى دوست مى‌باشد، بلكه آن موضع است كه هر[11] نعمت دنيا را احسان شمرده‌اند. و اين چنين كسى مغرور به خدا شده زيرا كه گمان برده كه در نزد خدا عزيز است. و اين دليل دلالت بر حرمت و عزّت نمى‌كند بلكه در نزد عُقلا دلالت بر خفّت و حقارت مى‌كند از براى آنكه نعمت دنيا و لذّتهاى آن مهلكند و بنده را از خدا دور مى‌سازند[12].

[1] -a - اين.

[2] - خواهم/s خواهيم.

[3] -a s - و ملاحظه اين مى‌كنند.

[4] - مجادله: 8.

[5] -m - و.

[6] -s + اند.

[7] - انعام: 53.

[8] - احقاف: 11.

[9] -a s - به ما احسان كرده و هركه.

[10] - است/a اوست.

[11] -s a - هر.

[12] - مى‌سازند/m مى‌سازد.