- به علت سرعت بالاى ماده لطيف، زمان، در عالم مثالى به كندى مى‌گذرد. (طبق قانون لورنتس هر چه سرعت بالاتر شود زمان كندتر مى‌گذرد.)[1]

آيات و روايات زيادى دالّ بركندى زمان در عالم مثال هست كه از جمله آنها است: «عروج مى‌كند به سوى او روح و ملائكه در روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است.» برخى آيات دال بر لطافت ماده جنيان است و تصريح مى‌كند كه ماده ثانيه آنها از سنخ لطيف مانند آتش و نور است. از جمله آنها، آيه‌اى است كه مربوط به تمرّد شيطان از سجده به آدم به بهانه برترى آتش بر خاك است: «من از او بهترم؛ زيرا مرا از آتش آفريدى و او را از خاك.»[2]

توجه به اين نكته ضرورى است كه منظور از آتش، آتش دنيايى كه روشنايى دارد و حتماًهمراه با مواد سوختى و اكسيژن است، نيست؛ بلكه منظور از آتش، ماده لطيفى است كه محسوس بصر انسان نيست.

بنابراين، چيزى به نام صورت محض، وجود ندارد و در مرتبه عقول كه مجرد محض هستند، اصلًا صورتى وجود ندارد كه بخواهد محض باشد. همان‌طور كه مفاهيم عقلى، مانند انسان، حيوان و غيره از اندازه و بعد و

[1] - ر. ك به فصل 6، مبحث تنديل لورنتس.

تَعرُجُ الملائِكَهُ و الرّوحُ إليه فى يومٍ كانَ مِقدارُهُ خَمسينَ ألفَ سَنَهٍ؛ سوره معارج، آيه 4.

[2] - قال أنا خَيرٌ منهُ خَلَقتَنى من نارٍ وَ خَلَقتَهُ من طينٍ؛ سوره ص، آيه 76.