گفتگو مى‌كنند، همواره اظهار شك و ترديد مى‌نمايند و به حدّاقلّى از آنها نمى‌رسند، مگر پس از كوشش فراوان، آن هم بدون احساس امنيّت از اين‌كه مبادا در اشتباه بزرگى گرفتار آيند!

3- تحقيقى همسو (چند مكتب)

بايد به اين مطلب اعتراف داشته باشيم كه تصوّر ما در ابتداى اين كار به شكل محدودى بود، به‌گونه‌اى كه جز عرضه كردن قانون اخلاقى برخاسته از قرآن و در مواردى از تعليمات پيامبر 6- نخستين بيانگر قرآن- و از افراد معتبر، چيز ديگرى در نظر نداشتيم.

جز اين‌كه استاد لويس ماسينون) nongissaM siuoL .M (استاد دانشكده دى فرانس در مركز تحقيقات عالى پاريس، در من اين رغبت را ايجاد كرد كه اين تحقيقات هم‌زمان شامل مدارس مشهور اسلامى باشد و ايشان در راه اين هدف، آنچه را از آثار دانشمندان و نوشته‌هاى كمياب، گرانبها، خطّى يا چاپى در كتابخانه‌اش بود، در اختيار من گذاشت.

همان‌طور كه استاد ربنيه لوسن) enneS eL ?eneR .M (استاد دانشكده ادبيّات در دانشگاه پاريس، ما را تشويق كرد تا نظريه اخلاقى برخاسته از قرآن را با برخى از نظريه‌هاى غربى در كنار هم قرار دهيم، و ما بحمد اللّه تشويق‌هاى سازنده آنها را پاسخ داديم كه امروز به لطف ايشان با بركت‌تر و با توفيق بيشترى همراه است.

بنابراين، كار ما بدين ترتيب نوعى از آميختگى است كه انديشه‌هايى اخلاقى از انديشمندان شرق با نظاير آنها از مكتب‌هاى غربى، در يك همسوئى قابل قبول و سازگار به هم مى‌رسند، به دور از هر انديشه پيش‌ساخته و هر نوع گرايش متعصّبانه نسبت به مكتب خاصّى. تنها راهنماى آن در هر مناقشه‌اى، حكم قرار دادن عقلى است كه به وسيله اسناد معتبر و موثقى رهبرى مى‌شود. به نظر شما، آيا اين همسوسازى بين مكتب‌هاى گوناگون، براعت استهلالى در گستره اخلاق عملى است، كه به دنبال خود فهم و آگاهى گسترده‌تر و انگيزه‌اى با كشش بيشتر به سوى انسانيّت دارد، به‌طورى كه دل‌ها از اين‌جا و آن‌جا جمع شده و دست‌ها براى نيكى به افراد انسان، درهم فشرده شود؟!

پاريس، هشتم ژانويه (1947 م.)

محمّد درّاز