اسماعيل جزايرى نجفى (متوفّاى 1150 ه) در كتاب خود «قلائد الدّرر فى بيان احكام الآيات بالأثر»[1]- مشاهده مى‌كنيم، جز اين‌كه اين دو كتاب‌[2] را مى‌توان فهرستى براى نصوص قرآنى مربوط به فقه اسلامى به‌شمار آورد كه نسبت به امور اخلاقى- جز به‌ندرت- كارساز نيستند.

و همين‌طور- تا آن‌جا كه ما اطّلاع داريم- هيچ‌كس تاكنون براى فراهم آوردن راه و روش جامع اخلاقى از قرآن كريم اقدامى نكرده و حتّى كسى بر اين امر همّت نگمارده است كه مبادى و قوانين اخلاقى را به صورت يك مجموعه به هم پيوسته و مستقل، هر مسئله از مسائل ديگرى كه رابطه نزديكى با آن دارد، در اختيار ما (مسلمان‌ها) بگذارد، و اينك اين همان مطلب مهمّى است كه براى وفاى به وعده‌اى كه داده بوديم- به قدر توان امكاناتمان- در اين‌جا آغاز مى‌كنيم.

2- تقسيم و روش‌

ما تحت عنوان «قانون اخلاقى»- همان‌طور كه تمام محقّقان تحت عنوان يك اسم جنس نوشته و تحقيق خود را مشخّص مى‌كنند- نوشتار خود را در دو فرع مختلف، يعنى نظريّه و تطبيق، مشخّص مى‌كنيم.

حقيقت مطلب اين است كه بررسى نصوص قرآنى، اين الهام را به ما بخشيد كه نه‌تنها وجود اين دو فرع از علم اخلاق را در قرآن درك كنيم، بلكه براى ما روشن ساخت به اين صورتى كه در قرآن آمده، به درجه‌اى از كمال رسيده است كه وراى آن نمى‌توان چيزى را تصوّر كرد.

اخلاق عملى‌

در رساله‌اى كه جديدا به نام «اخلاق عملى در قرآن» انتشار يافته، ارتباط آن را با فلسفه قديم بررسى كرده و توانسته‌ايم سه ويژگى را در آن بيان كنيم كه در ذيل به اختصار مى‌آوريم:

[1] - احمد بن اسماعيل جزائرى نجفى، شخصيّتى فاضل، شيعى، اصلش از جزاير خوزستان بوده، ولى به نجفى شهرت يافته و در همان‌جا از دنيا رفته است. از جمله آثار وى: قلائد الدّرر فى بيان احكام الآيات بالأثر به عربى است. به شرح‌حال وى در كتاب الذّريعه: 1/ 140 و 3/ 320؛ طرائف المقال آقاى بروجردى: 1/ 68 مراجعه كنيد.

[2] - اين دو كتاب در ايران به چاپ رسيده و موضوعات هردو مطابق روش معمول كتاب‌هاى فقهى تنظيم شده است و از هركدام اين‌ها نسخه‌اى نزد دوست و همكلاسى‌مان قاضى شيخ احمد محمّد شاكر در قاهره موجود است.