كار شر خوددارى كند، كه آن برايش صدقه است»[1]

علاوه بر اين، از امور شايع، تشبيه اخلاق به پزشكى است كه يكى براى روح و روان و ديگرى از جنبه ديگر براى جسم و تن است.

و چون فنّ پزشكى به اين بسنده نمى‌كند كه موضوعش معالجه حالت بيمارى جسم باشد تا اين‌كه تندرستى را به آن بازگرداند، بلكه اهتمام بيشترى نيز، در بالاترين حد به حالت عادى دارد، به خاطر حفظ آن حالت و بهبود آن، زيراكه مسئله مشابه آن شايسته است كه به طبابت نفوس مربوط مى‌شود. بنابراين؛ از جمله وظايف آن اين است كه براى ساختار درونى ما نظام غذايى و روش پيروى از آن را براى تحقّق بخشيدن مناسب‌ترين شرايط براى رشد دادن اين ساختار توصيف كند.

و هم‌چنين تلاش سازنده بالاتر از تلاش دفاع‌كننده است، و ما پس از آن‌كه موضع‌گيرى قرآن را در برابر تلاش دفاع‌كننده مشخص كرديم، بايد ببينيم كه اكنون موضع قرآن كريم نسبت به تلاش سازنده چيست.

ب- تلاش سازنده‌

اكنون بايد فرض كنيم كه يكى از تمايلات بد و يا بسيارى از آنها و يا همه آن اميال از وجود اخلاقى ما جدا شده است، البتّه ما بدين وسيله پيشرفتى حاصل كرده‌ايم. و هرچه ميدان عمل ما از علف‌هاى هرز و زيان‌بخش آن اميال خالص باشد، قابليّت براى كشت بيشترى را پيدا مى‌كند. و با اين همه نبايد گمان كنيم كه براى زمان حال اين شايستگى را دارد، زيرا كنار زدن روى‌كردهاى زيان‌بخش به معناى آفرينش قطعى روى‌كردهاى سودمند نيست.

از اين‌رو، لازم است كه ما در حالت لاابالى‌گرى و بى‌تفاوت در مقابل كشتى كه مى‌كنيم،

[1] - حديث همين‌طور است، چنان‌كه در صحيح بخارى: 2/ 524، حديث 1376 و: 5/ 2241، حديث 5676 آمده است، و با آن‌چه مؤلّف در حاشيه نقل كرده است، مقدارى اختلاف دارد. ر ك: شعب الإيمان: 3/ 203، حديث 3326؛ الرسالة السّعديه، علّامه حلى: ص 157؛ الأدب المفرد: 1/ 88، حديث 225؛ مستدرك الوسائل: 7/ 242؛ صحيح مسلم: 2/ 699، حديث 1008؛ سنن كبراى بيهقى: 4/ 188، حديث 7610 و: 10/ 94؛ سنن كبرا: 2/ 35، حديث 2318؛ مسند احمد: 4/ 395؛ سنن نسائى( برگزيده): 5/ 64، حديث 2538؛ عوالى اللئالى: 1/ 369.