فصل چهارم نيّتها و انگيزه‌ها

نيّت‌[ noitnetni'L ]به معناى وسيع كلمه، حركتى است كه بدان وسيله اراده به سوى كار معيّنى،- خواه براى فراهم كردن، يا براى رسيدن به آن- رومى‌آورد.

موضوع مباشر براى اراده فاعله همان عملى است كه مى‌خواهد انجام دهد، ولى اين كار هم چون يك خواسته ارادى به‌طور كامل امكان‌پذير نيست، مگر موقعى كه انسان در متن آن عمل بنگرد و در پشت سر آن چيزى از خير و نيكى را ببيند، آن نيكى هرچه باشد، كار را در نظر انسان خوب جلوه مى‌دهد و انگيزه وجود آن را بيان مى‌دارد و در همين‌جا موضوع غيرمباشر و يا آخرين هدف نهفته است و اين همان چيزى است كه شخص عاقل و هوشيار بدان روى مى‌آورد و آن‌چه را كه بخواهد بدو مى‌رسد.

واژه «غايت»[ nif ]يا هدف‌[ tub ]بر اين موضوع بعيد از آن جهت اطلاق مى‌شود كه در آينده تحقّق مى‌يابد و به‌طور مشخّص كوشش و تلاش به دنبال آن و براى رسيدن به آن است، ولى از آن جهت كه اين موضوع يك آغاز و يا تفكّرى است كه فعّاليّت ارادى را براى خود آماده و مهيّا مى‌سازد، به آن «انگيزه»[ fitoM ]و يا «دافع» واداركننده‌[ eliboM ]نيز مى‌گويند، بنابراين؛ اين دو واژه از نظر همگان دو واژه معتبر و به‌طور كامل مترادف و هم‌معنايند، درعين‌حال اين دو واژه مشتمل بر انواع دلالت‌ها به مقدار كافى نيز هستند و براى تصوّرات ما، در اين آماده‌سازى عملى نقش‌هاى مختلفى را ايفا مى‌كنند. بنابراين؛ از آن جهت كه انگيزه است، انديشه بالاترين خير را به صورت عقلى محض در ذهن ما به وجود مى‌آورد، در اجراى عمل مورد تصميم به كار گرفته مى‌شود و آن را يك عمل معقول مى‌سازد و مطابقت آن را با قانون و يا شرع بيان مى‌كند.