ويژه درباره هريك از دو جنبه اين مجازات الهى: در دنيا و در زندگى دائمى آخرت.

الف- مجازات الهى در دنيا

اين وعده مجازات الهى در بيشتر موارد جنبه اخلاقى: عقلى يا روانى دارد، بنابراين؛ آن جنبه مادّى محض در اين‌جا برخلاف روش عبرانى، به نسبت زيادى تجسّم و تمثّل پيدا مى‌كند، اگر يك كميّت منفى نباشد، و هم‌اكنون خواهيم ديد كه چه اعتدال منحصربه‌فردى قرآن مجيد دارد كه از اين نوع به خير دنيوى (خير عاجل) تعبير مى‌كند.

1- جنبه مادّى تنها موردى كه قرآن كريم، به برخى از خير دنيوى وعده مى‌دهد، به‌جز آن عبارات كوتاهى كه در بالا ذكر كرديم، و آيه‌اى كه به اجمال اعلام مى‌كند كه فضيلت، به زودى پاداش خودش را در اين دنيا فراهم مى‌كند، و در جزء ديگر بعدها (پاداش بالاترى را) در غير اين مورد بيان مى‌كند.

بنابراين؛ تنها موردى كه به ظاهر مشتمل بر عنصر مادّى است، به اين ترتيب آمده، در اين آيه است: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدْراً.»[1].

و آيه دوم در همين سوره، محدوديّت كمترى دارد، به اين معنى كه جنبه مادّى را در ضمن مطلب آورده است، در اين آيه مباركه: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْراً.»[2].

و در آيه ديگرى، تعبير آيه مشتمل بر يك معناى واحد نيست، زيرا ممكن است تأويل ديگرى نيز بر آن حمل شود، اين آيه مباركه: «وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً.»[3]. و ممكن است به اين معنى باشد: «شخص مهاجر الى اللّه در زمين از حرّيت و آزادى و رفاه برخوردار مى‌شود.» و امكان دارد كه معنايش اين باشد: «روى زمين از دشمنان‌

[1] - طلاق( 65) آيه‌هاى 2- 3(- يك ب): و هركس از خدا بپرهيزد و ترك گناه كند، خداوند براى او راه نجاتى قرار مى‌دهد( و مشكلات زندگى او را حل ميكند) و او را از جايى كه گمان ندارد، روزى مى‌دهد. و هركس بر خدا توكّل كند( و كار خود را به او واگذار كند)، خدا كفايت امرش را مى‌كند. خداوند فرمان خود را به انجام مى‌رساند و براى هرچيزى اندازه‌اى قرار داده است.

[2] - طلاق( 65) آيه 4: و هركس تقواى الهى را پيشه كند، خداوند كار را براى او آسان مى‌سازد.

[3] - نساء( 4) آيه 100: و كسانى كه در راه خدا و براى خدا مهاجرت كنند، در اين جهان پهناور خدا، نقاط امن فراوان و وسيع پيدا مى‌كنند.