ايران در فتوت اسلامى وارد شده و بعضا در شخصيت جوانمردان اسلامى متجلى گرديده است، از اين لحاظ اشاراتى به سابقه اين مسلك در اعصار قديم‌تر نيز ضرورى مى‌نمايد.

موضوع فتوت اسلامى‌

فتوت يا جوانمردى، به صورت يك اصطلاح دينى و صوفيانه و اجتماعى، عنوان مسلكى خاص است كه «پس از تصوف بيش از هر طريقه‌اى در كشورهاى اسلامى رواج داشته است».[1] اين مسلك جنبه اخلاقى دين مبين اسلام را نمايان تر كرد و تصوف اسلامى را فعال‌تر و غنى‌تر ساخت و از جنبه اجتماعى نيز وسيله‌اى براى كمك به درماندگان و موجب استيصال جابران و ستمگران گشت كه بعدا باين مطالب اشاره خواهيم كرد.

در قرون اوليه اسلامى «فتوت» به تصوف خيلى شبيه و نزديك بود و بجز تفاوت در پاره‌اى از آداب و رسوم مخصوص، فرق ظاهرى زيادى در ميان آنها نبود و بهمين علت خواهيم ديد كه هم بسيارى از صوفيه و عرفاء باين مسلك گرائيده‌اند و هم مردمان انساندوست و خدمتگزار اجتماع. و براى روشن شدن ماهيت و چگونگى آن مطالبى چند از پاره‌اى متون مربوطه را در اين‌جا نقل مى‌كنيم.

در فتوت‌نامه سلطانى تأليف ملا حسين واعظ كاشفى سبزوارى آمده است:

«موضوع علم فتوت نفس انسان باشد از آن جهت كه مباشر و مرتكب افعال جميله و صفات حميده گردد و تارك و رادع اعمال قبيحه و اخلاق رذيله شود باراده ... فتوت را سه مرتبه است اول سخا كه هرچه دارد از هيچكس وا ندارد دوم صفا كه سينه را از كبر و كينه پاك و پاكيزه سازد و مرتبه آخر وفاست كه هم با خلق نگهدارد و هم با خدا ... علم فتوت علمى شريف‌

[1] - سرچشمه تصوف در ايران تاليف سعيد نفيسى، ص 134.